Сунъий интеллект

Сунъий интеллект ({{lang-ru|Искусственный интеллект, ИИ) – инсон интеллектига тақлид қилишга қодир бўлган машиналар яратишга қаратилган фан ва технология соҳаси.

Бугунги кунда кенг қўлланилиб келинаётган сунъий интеллект технологияларига ақлли веб-қидирув тизимлари (масалан, Яндекс поиск), тавсия тизимлари (RuTube), табиий тилни тушуниш (Алиса овоз ассистенти, Маруся ва Олег), ўзини-ўзи бошқарадиган автомобиллар (масалан, Nebius) ва бошқаларни мисол қилиш мумкин.

Алан Тюринг сунъий интеллект соҳасида олиб борилган илк тадқиқот муаллифи бўлган. Сунъий интеллектга 1956-йили мустақил фан соҳаси сифатида асос солинган. Шу йилнинг ёзида Дартмут колледжида ўтган анжуманда Джон МакКарти «сунъий интеллект» атамасини биринчи маротаба ишлатган ва тарихга мазкур атама автори бўлиб кирган. Сунъий интеллект бўйича тадқиқотлар ХХ аср ўрталаридан бери қилиниб келинса-да, унга нисбатан оммавий қизиқиш 2012-йилда чуқур ўрганув бошқа сунъий интеллект методларидан устунлигини намоён этилганда ҳамда 2017-йилда трансформер архитектурасида эришилган ютуқлар ортидан кескин ортган. 2020-йиллар бошларида мазкур соҳа гуркираб ривожланиб, кўплаб компаниялар, университетлар ва лабораториялар сунъий интеллект соҳасида сезиларли ютуқларга эришиб келишмоқда.

Ушбу соҳа Ҳомосапиенснинг ақл-заковати шу қадар аниқ тасвирланиши мумкинки, уни ҳатто ақлли мавжудотларнинг асосий хусусияти бўлган машина томонидан моделлаштириш мумкин деган тахминга асосланади. Философия бўлимида Дартмут таклифига қаранг. Бу эса ақлнинг табиати ва сунъий мавжудотларни яратиш ахлоқи ҳақидаги философик саволларни, қадим замонлардан бери афсона, фантастика ва философияда ўрганилган саволларни келтириб чиқаради. Сунъий интеллектга оптимизм билан қаралади. Оптимизм дастлабки сунъий интеллект тадқиқотчиларининг башоратларида мавжуд эди (қаранг: ИИ тарихидаги оптимизм, шунингдек, Рей Курзвейл каби замонавий трансгуманистларнинг фикрлашларида). Аммо кризисларни ҳам бошдан кечирди. Кризисларни 1966-йилда ALPAC эълонида, 1970-йилда перцептронларнинг етишмаслиги, 1973-йилда Lighthill эълонида ва 1987-йилда lisp машиналари бозорининг ривожланишида кўриш мумкин. Ҳозирги вақтда сунъий интеллект технология саноатининг муҳим қисмига айланди ва информатика фанидаги кўплаб энг қийин муаммоларга ечим таклиф қилади. Сунъий интеллект тадқиқотлари юқори технологияли ва ихтисослашган соҳа бўлиб, у кўпинча бир-бири билан алоқа қила олмайдиган кичик соҳаларга "чуқур" бўлинади. Ихтисослашган муаммоларни ҳал қилиш, ихтисослашган муассасалар, индивидуал тадқиқотчилар иши ва жуда турли хил воситалардан фойдаланиш ва сунъий интеллектни қандай амалга ошириш кераклиги ҳақидаги узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган фикр фарқлари атрофида кичик соҳалар пайдо бўлди. ИИ-нинг замирида фикрлаш, билиш, планлаштириш, ўрганиш, мулоқот қилиш, ҳис қилиш, объектларни бошқариш ва ҳаракатлантириш қобилияти каби кўникмалар тўплами мавжуд. Умумий разведка (ёки "кучли ИИ") саноатнинг узоқ муддатли мақсадларидан биридир.

Тарихи

Фикрлаш машиналари ва сунъий мавжудотлар критлик Талос, Гефестнинг бронза роботи ва Пигмалионнинг Галатеяси каби юнон мифларида учрайди. Инсонга ўхшаш ақл-заковатга эга фигуралар энг қадимги цивилизацияларда яратилган: бўялган диний тасвирлар Миср ва Грецияда, шунингдек, Янг Ши, Искандария Қаҳрамони ва Ал-Жазирий томонидан сиғинилган. Сунъий мавжудотларни Жобир ибн Ҳайён, Яҳудо Лео ва Параселслар ҳам яратган деб ҳисоблашади. 19-20-асрларда Мери Шеллининг Франкенштейн ва Карл Чапекнинг R.U.R. (Россумнинг универсал роботлари) каби сунъий мавжудотлар бадиий адабиётда кенг тарқалган. Бу мавжудотлар ва уларнинг тақдири ҳақидаги ҳикоялар замонавий сунъий интеллект соҳаси олдида турган умидлар, қўрқувлар ва ахлоқий муаммоларни ҳал қилади.