Andorra

	Andorra Qirolligi; -{Principat d'Andorra}-
	Shior: Virtus Unita Fortior ; (Lotincha: Kuch, birlashgan kuchliroqdir)
	Madhiya: El Gran Carlemany ; (The Great Charlemagne)
	Andorra Xaritasi
Poytaxt	Andorra-la-Velya
Rasmiy til(lar)	Katalan tili
Hukumat	Konstitutsion Rohiblik
Maydon
• Butun	468 -{km²}- (178-)
• Suv (%)	0,26
Aholi
• 2010 roʻyxat	91 023 (194- oʻrin)
• Zichlik	180 kishi/-{km²}-
YaIM (XQT)	2009- yil roʻyxati
• Butun	AQSh$4,90 mil. (177-)
• Jon boshiga	AQSh$44,623
Pul birligi	Yevro (EUR)
Vaqt Mintaqasi	(-{UTC}-+1)
• Yoz (-{DST}-)	(-{UTC}-+2)
Qisqartma	-{AN}-
Internet domen	-{.ad}-
Telefon prefiksi	+376
	tahrir kuzat

Andorra (kat. Andorra, isp. -{Andorra}-, frans. Andorre), Andorra knyazligi — Yevropaning janubi-g‘arbidagi davlat. Pireney yarim orolida, Fransiya bilan Ispaniya oralig‘ida joylashgan. Maydoni 465 km², aholisi 78 115 kishi (2011). Poytaxti — Andorra-la-Velya shahri. Rasmiy tili — katalon tili; maʼmuriy jihatdan 7 jamoaga bo‘lingan. Dindorlar — katoliklar.

Davlat tuzumi[править | править код]

Andorra — mustaqil suveren davlat. Fransiya qiroli Karl davridayoq mustaqillikka erishgan. O‘sha paytdan to birinchi konstitutsiya qabul qilinguncha Andorra 1278-yil shartnomasida belgilanganidek, Fransiya va Seo-de-Urxel shahri. (Ispaniya) yepiskopining ikki yoqlama protektoratida (izmida) bo‘ldi. 1993-yil 14-martdagi umumxalq ovoz berishi natijasida maʼqullangan mamlakat birinchi konstitutsiyasiga binoan Andorra „parlamentli knyazlik“ hisoblanadi, unda „xalq suvereniteti tamoyili“ qaror topdi, sobiq hukmdorlar — Fransiya prezidenti bilan Seo-de-Ur-xel yepiskopiga aniq vakolatli „konstitutsion davlat boshliqlari“ martabasi, jumladan, ularga ichki xavfsizlik va mudofaa, hududiy va chegara huhuqlari, yuridik sohalarda hamkorlik qilishga oid xalqaro shartnomalarni tayyorlashda qatnashish huquqi berildi. Qonun chiqaruvchi oliy organ — Bosh kengash — 28 deputatdan iborat bir palatali parlament. Ijroiya hokimiyat oliy organi — Ijroiya ken-gash (hukumat).

Sharqiy pereneyda, Fransiya va Ispaniya o'rtasida joylashgan Yevropaning bu mitti davlatining dengizga chiqish yo'li singari qurolli kuchlari xam yo'q. Lekin tazyiqqa uchraganida, Fransiya va Ispaniyadan tashqari NATO kuchlariga xam ishonsa bo'ladi.^[2]

Geografiyasi[править | править код]

Andorra Pireneyning janubiy yon bag‘rida, Valira daryosi (Ebro havzasi) va uning irmoqlari vodiysida joylashgan. Muzliklardan hosil bo‘lgan ko‘llar bor. Iqlimi subtropik, yiliga 1000—2000 mm yog‘in yog‘adi. Tog‘lari dub, buk va archa-pixta o‘rmonlari bilan qoplangan, baland alp va alp o‘tloqlari bor^[3].

Xoʻjaligi[править | править код]

Andorra xo‘jaligining asosiy tarmoqlari — qo‘ychilik va dehqonchilik. Arpa, jav-dar, kartoshka, sabzavot, uzum, tamaki yetishtiriladi^[4]. Oziq-ovqat sanoatining kichikroq korxonalari, GESlar, xunar-mandchilik ustaxonalari bor. Chet el turizmi katta daromad keltiradi. Andorradan chetga jun, pista ko‘mir chiqariladi, chetdan oziq-ovqat va sanoat mollari keltiriladi. Aholi jon boshiga ichki yalpi mahsulot 15 ming AQSh dollariga to‘g‘ri keladi.

Ijtimoiy soha[править | править код]

Maktab taʼlimi — fransuz yoki ispancha tizimda^[5]. „Diari d’Andorra“— katalon tilidagi kundalik gazetasi, 1991-yilda asos solingan. „Poble Andorra“ („Andorra xalqi“) — katalon tilidagi haftanoma, 1974-yilda asos solingan. „Andorra radiosi“ 1984-yildan buyon ishlaydi. „Antenna-7“ deb nomlangan xususiy telekompaniya ham mavjud. Muzey, kutubxona, qadimgi hujjatlar arxivi, arab (8—10-asrlar) va roman (12— 16-asrlar) meʼmorligi obidalari bor. Muomalada — fransuz franki va ispan peseti.^[6]

Iqtisodiyot[править | править код]

YIMning 80 %i turizm sohasiga toʻgʻri keladi. Andorraga yiliga 9 mln turist keladi. Iqtisodiyotning boshqaruvida davlatning roʻli juda past darajada va kichik biznes va xususiy tadbirkorlik qoʻllab quvvatlanadi. Iqtisodiyotda bank sektori katta rol oʻynaydi. Andorrada qishloq xoʻjaligi juda past rivojlangan, chunki, yerning atigi 2 %i qayta ishlashga yaroqlidir. Qishloq xoʻjaligi sohasida aholining 1 %i band. Andorrada kartoshka va tamaki yetishtiriladi. Temir rudalari koni, svinets, gidroenergetika resurslari, hamda mineral suv va oʻrmon resurslariga ega^[7].

Kuchli tomonlari: iqtisodning asosi — turizm. Bank sistemalarining yuqori jihatdan mahfiy hisoblanadi. Eksportga qishloq xoʻjaligi mahsulotlaridan: don, kartoshka va tamakini chiqaradi^[8]^[9].

Zaif tomonlari: Fransiya va Ispaniya davlatning iqtisodiy siyosatini belgilab beradi. Ishlab chiqarish mahsulotlarini va xom-ashyo importiga bogʻlanib qolgan^[10]^[11].

Eksport: $148.7 million (2005). Eksport hamkorlari: Ispaniya 59.5 %, Fransiya 17.0 % (2006).
Import: $1.879 mlrd (2005). Import — hamkorlari: Ispaniya 53.2 %, Fransiya 21.1 % (2006).