Avstriya: различия между версиями
м
Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}"
Sf7 uz (обсуждение | вклад) м (1 revision imported: BMT aʼzolari) |
Sf7 uz (обсуждение | вклад) м (Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}") |
||
(не показаны 4 промежуточные версии этого же участника) | |||
Строка 1:
{{Maʼnolari|Avstriya (maʼnolari)}}
{{Avstria_info}}
'''Avstriya'''
[[Federativ davlat]], [[parlament respublikasi]]. 9 ta [[Avstriyaning maʼmuriy tuzilishi|federal yerlarga]] boʻlinadi.
Shimol tomonidan [[Chexiya]] bilan (362 km), shimoli-sharqda [[Slovakiya]] (91 km), sharqda [[Vengriya]] (366 km), janubda [[Sloveniya]] (330 km) va [[Italiya]] (430 km), gʻarbda [[Lixtenshteyn]] (35 km) va [[Shveytsariya]] (164 km) va shimoli-gʻarbda [[Germaniya]] bilan (784 km) chegaradosh. Dunayning o‘rta oqimi havzasida joylashgan.
Avstriya dunyodagi eng boy mamlakatlardan biri. Aholi jon boshiga YaIM 46.330 AQSh dollari tashkil etgan (2012-yilda). Pul birligi<nowiki/>[[Yevro|yevrodir]].
[[Birlashgan millatlar tashkiloti]], [[Yevropa ittifoqi]] aʼzosi. 1955-yilda u har qanday harbiy bloklarga nisbatan doimiy betaraflik va ularga qoʻshilmasligini e'lon qildi.
== Davlat tuzumi ==
Avstriya
== Hududiy boʻlinishi ==
Avstriya hududi 9 federal yerlarga boʻlinadi: (
[[File:Austria, administrative divisions
<br style="clear: both;" />
== Tabiati ==
Avstriya
=== Iqlimi ===
Iqlimi moʻtadil. [[Yanvar]]ning o‘rtacha harorati
=== Ichki suvlari ===
Строка 22 ⟶ 30 :
== Aholisi ==
Avstriya aholisining 99 %
== Tarixi ==
Hozirgi Avstriya hududidagi dastlabki inson izlari paleolit zamonlariga borib taqaladi. Miloddan avvalgi 1-asrdan boshlab bu yerda turli qabilalar, asosan keltlarning avlodlari yashagan. Milodning 6-asr oxirlarida Avstriya g‘arbiga bavariyaliklarning german qabilasi, markaziy va sharqiy qismlariga slavyan qabilalari (asosan slovenlar) ko‘chib kelib o‘rnashdi. 8-asr oxirlarida Avstriya Frank davlati tarkibiga, bu davlat bo‘lingandan keyin (843-yil), [[Sharqiy Frank qirolligi]] ([[Germaniya]]) tarkibiga kirdi. 10-asrning 2-yarmida barpo etilgan Bavariya Sharqiy markasi Avstriya davlatiga asos soldi. [[1156-yil]]dan boshlab Avstriya „Muqaddas Rim imperiyasi“ tarkibidagi gersoglik. 12-asr oxiridan 14-asrgacha Avstriya gersoglari Shtiriya, Karintiya, Kraynya, Tirolni qo‘shib oldilar
Ayniqsa [[1282-yil]]da Gabsburglar sulolasi qaror topgach, Avstriya gersoglari Janubiy Germaniyaning eng qudratli hukmdorlariga aylandilar. 16-asrda Gabsburglar [[Chexiya]], [[Sileziya]], [[G‘arbiy Vengriya]]ni va janubiy slavyan yerlarining bir qismini qo‘lga kiritdilar. 18-asrda butun [[Vengriya]], [[Transilvaniya]], [[Xorvatiya]], Janubiy Niderlandiya, qisman [[Italiya]] yerlari, Banat, Sloveniyaning bir qismi, Shimoliy Bosniya, polyak, rumin va ukrain yerlarining bir qismi Avstriya hokimiyati ostiga o‘tdi. Buyuk fransuz inqilobi yillarida Avstriya inqilobiy Fransiyaga qarshi yurish tashabbuskorlaridan biri, Napoleon urushlari davrida Fransiyaga qarshi koalitsiyalar qatnashchisi bo‘ldi. [[1804-yil]]dan Avstriya – imperiya. Avstriya – Muqaddas ittifoq tashkilotchilaridan biri. [[1848-yil]] martda Avstriya imperiyasi o‘lkalarida burjua-demokratik inqilobi sodir bo‘ldi<ref>Primera Cronica General. Estoria de España. Tomo I. – Madrid, Bailly-Bailliere e hijos, 1906, стр. 6</ref>. [[1859-yil]]gi Avstriya-Italiya-Fransiya urushi va [[1866-yil]]gi Avstriya-Prussiya urushidagi magʻlubiyat uning Germaniya davlatiga taʼsiri yo‘qolishiga olib keldi. [[1867-yil]]da Avstriya imperiyasi dualistik (qo‘sh) monarxiya – Avstriya-Vengriyaga aylandi. [[birinchi jahon urushi]]da u Germaniya ittifoqchisi bo‘lib qatnashdi.
[[1918-yili]] noyabrda burjua-demokratik inqilobining g‘alabasi tufayli Avstriya-Vengriya bir necha mustaqil davlatga bo‘linib ketdi, jumladan Avstriya ham respublika deb eʼlon qilindi. [[1919-yil]]gi San-Jermen sulh shartnomasida Avstriyaning chegaralari belgilab berildi. 1929–33 yillar jahon iqtisodiy inqirozi davrida Avstriyada reaksiyaning xuruji kuchaydi. [[1933-yil]]da parlament tarqatib yuborildi, matbuot va yigʻilishlar erkinligi bekor qilindi.
[[1934-yil]]da qo‘zg‘olon ko‘targan xalq (Vena, Lins va boshqa shaharlar) uch kun mobaynida fashist to‘dalarga va hukumat qo‘shinlariga qurolli qarshilik ko‘rsatdi. [[1938-yil]]da fashistlar Germaniyasi Avstriyani qo‘shib oldi. [[1945-yil]] bahorida Avstriya gitlerchilar zulmidan xalos etildi.
1945–55 yillarda Avstriya hududida sobiq, [[SSSR]], [[AQSh]], [[Buyuk Britaniya]], [[Fransiya]] qo‘shinlari turdi. [[1955-yil]]da mustaqil va dsmokratik Avstriyani qayta tiklash to‘g‘risida Davlat shartnomasi tuzildi. O‘sha yili Avstriya parlamenta doimiy betaraflik to‘g‘risidagi qonunni qabul qildi. 1955-yildan Avstriya – [[BMT]] aʼzosi. [[1992-yil]]da Avstriya bilan [[O‘zbekiston|Oʻzbekiston Respublikasi]] o‘rtasida diplomatiya munosabatlari o‘rnatildi. Milliy bayrami: 26 oktyabr – betaraflik kuni (1955).
== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
Строка 32 ⟶ 48 :
== Xoʻjaligi ==
Avstriya
== Sanoati ==
Avstriya energetikasi gidroresurslar va asosan chetdan keltiriladigan ko‘mir negiziga qurilgan. Konchilik sanoati tarmoqlari orasida magnezit (Shtiriya, Karintiya), temir rudasi (Ayzeners), polimetall rudalar, [[neft]] va [[gaz]] qazib olish katta ahamiyatga ega. Sanoatning asosiy tarmoqlari
== Qishloq xo‘jaligi ==
Qishloq xoʻjaligida intensiv chorvachilik yetakchi o‘rinda turadi. Fermalar ko‘p, taʼminot-sotish va matlubot kooperatsiyasi shoxobchasi rivojlangan. Avstriya asosan tog‘li o‘lka bo‘lishiga qaramay, uning 20 % haydaladigan yerlar, 28,8 % yaylov va pichanzorlardir. Qora-mol, [[cho‘chqa]], [[qo‘y]], [[echki]] boqiladi. Asosiy ekinlari:
== Transporti ==
[[File:Bombardier Talent im Ennstal.jpg|thumb|[[Bombardier Talent]]|300px]]
Temir yoʻllarning uzunligi
<center><gallery caption="" widths="175px" heights="175px" perrow="5">
</gallery></center>
== Tashqi savdosi ==
[[File:Donau-Wien-UNOcity.jpg|300px|thumb]]
Avstriya mashinalar, asbob-uskuna, yog‘och materiallar, grafit, azotli o‘g‘itlar, metall buyumlar, elektr energiya va xalq isteʼmol mollarini chetga chiqaradi. Xom ashyo<ref>{{cite web|last=Ramsey |first=Jonathon |url=http://www.autoblog.com/2009/12/08/volkswagen-takes-49-9-percent-stake-in-porsche-ag/ |title=Volkswagen takes 49.9 percent stake in Porsche AG |publisher=Autoblog.com |accessdate=2011-07-24}}</ref>
== Tibbiy xizmat ==
Avstriyada
.
== Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari ==
Avstriyada [[1966-yil]]dan umumiy 9 yillik taʼlimni joriy etish boshlangan. Avstriya maktablari va boshqa turdagi o‘rta o‘quv yurtlarida 1
== Matbuoti, radioeshittirishi, telekoʻrsatuvi ==
Avstriyada bir qancha kundalik gazeta va boshqa davriy axborot nashrlari chiqadi. Eng mashhur nashrlari: „Viner saytung“ („Vena gazetasi“, [[1703-yil]]dan), „Virtshaft“ („Iqtisodiyot“, [[1945-yil]]dan), „Kurir“ („Dastyor“, [[1954-yil]]dan); asosiy jurnallari: „Esterrayhishe monatsxefte“ („Avstriya oynomasi“, 1945-yildan), „Zolidaritet“ („Birdamlik“). Axborot agentligi
== Adabiyoti ==
Avstriya adabiyoti
== Meʼmorligi ==
11-asrdan 13-asr boshlarigacha Avstriya meʼmorligida romantik uslub hukmron bo‘ldi (Gurke va Zekkaudagi bazilika, Venadagi avliyo Stefan
== Tasviriy sanʼati ==
Avstriya hududida „Villendorf Venerasi“ deb atalgan paleolitik haykal (qadimgi tosh davri), neolit kulolchiligi va bronza buyumlar (yangi tosh davri) topilgan; mahalliy haykaltaroshlik va rassomlik namunalari (miloddan avvalgi 1-asr milodning 5-asri) saqlanib qolgan. Gurke va Zekkaudagi sobor devorlariga solingan rasmlar, shuningdek vitrajlar, 115 releflar, miniatyuralarda romantik uslub ko‘rinib turadi (11
== Musiqasi ==
O‘rta asrlardan boshlab sayyoh musiqachilar, shpilmanlar, vagantlar (qochoq talabalar, ishqiy, hazil qo‘shiq ijrochilari) xalq musiqa mada-niyatining namoyandalari bo‘lgan. 17-asrda xalq musiqa teatri (zingshpil), kamer musiqasi va simfoniya vujudga keldi. 18-asrning 2-yarmida Vena klassik maktabi shakllandi (Y. Gaydn, V. A. Motsart va L. Betxoven). K. V. Glyuk uning eng yaqin o‘tmishdoshi edi. 19-asrning 1-yarmida F. Shubert A. musiqasida romantik oqimga asos soldi, bal musiqasi g‘oyat mashhur bo‘ldi (Y. Lanver, Shtrauslar oilasi), Vena operettasi qaror topdi |Y. Shtra-us (o‘g‘il), F. Zuppe, K. Seller]. I. Brams va A. Brukner ijodida simfonik musiqa yuksak darajaga ko‘tarildi. 20-asr boshlarida atoqli simfoniyachi G. Maler ijod etdi. F. Shreker opera janrida ishladi. 19-asr oxirida Yangi Vena maktabi yuzaga keldi (A. Shyonberg
== Teatri ==
Avstriyada teatr 16-asrda vujudga kela boshladi (havaskor aktyorlarning sayyor truppalari).
== Kinosi ==
Avstriyaning birinchi badiiy filmi
== Manbalar ==
Строка 90 ⟶ 106 :
* Жиряков И. Г. Советская оккупация Австрии: некоторые политико-правовые выводы и обобщения. // «Право и жизнь», № 112 (7), 2007
* Кружков В. А. Как Австрия стала нейтральной // Международная жизнь, № 8-9, 2008
* «Австрия. Вокруг Света. Путеводитель» И. К. Антонова, А. Г. Хропов
== Havolalar ==
Строка 101 ⟶ 117 :
{{Yevropa}}
{{
[[
[[
[[
[[
|