Fransiya: различия между версиями

'''Fransiya''' (-{France}{lang-ru|Фра́нция}}), rasman '''Fransiya Respublikasi''' (-{{lang-fr|République Françaisefrançaise}}-) — Gʻarbiy Yevropadagi rivojlangan davlat. Gʻarbda va shim. dashimolda Atlantika okeani hamda LaManshLa-Mansh boʻgʻozi, janubda Oʻrta dengiz bilan oʻralgan. Maydoni 547,03 ming km². Aholisi 64,5 million (baʼzilar 66,75 mln.million kishikishidan ortiq deydi) (2016). Rasmiy tili — fransuz. Pul birligi — yevro. Poytaxti — [[Parij]] shahri. MaʼmuriyMetropoliya administrativ jihatdan 22 region, 96 departamentga boʻlingan. Bundan tashqari Fransiya tarkibida dengiz orti departamentlari ([[Gvadelupa]], [[Martinika]], Gviana, Reyunon), dengiz orti xududlari ([[Taiti]], Yangi Kaledoniya, Fransiya Polineziyasi, Tinch okeandagi Uollis va Futuna orollari va boshqalar), hududiy birliklar (Mayotta va Sen-Pyer va Mikelon) bor.

Fransiya — respublikaunitar davlat. Amaldagi konstitutsiyasi 1958 yil referendumda qabul qilingan va hozirgi kungacha bir necha marta oʻzgartishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident. U umumiy va toʻgʻridan-toʻgʻri ovoz berish yoʻli bilan 5 yil muddatga saylanadi va yana 1 marta saylanishi mumkin. Qonun chiqaruvchi hokimiyat — parlament 2 palatadan (Milliy majlis va Senat) iborat. Ijrochi hokimiyatni prezident va Vazirlar Kengashi (hukumat) amalga oshiradi.

30-yillardan fransuz kino sanoati ovozli filmlar chiqara boshladi. 30-yillar oʻrtalarida Fransiya kinematografiyasining ijtimoiy yoʻnalishi Milliy front harakati bilan bogʻliq; "Oktyabr" va "Erkin kino" uyushmalari tashkil topdi. Bu davr uchun "Marselyeza" (1938, rej. R. Renuar), "Buyuk sarob" (1937, rej. R. Renuar), "Oxirgi milliarder" siyosiy satirasi (1934, rej. R. Kler), "Ahil kompaniya" (1936, rej. J.Dyuvivye) kabi filmlar xarakterlidir. 2-jahon urushi va natsistlar okkupatsiyasi davrida fransuz kinematograflari kurash va jasoratga chorlovchi "Kechki mehmonlar", "Osmon sizlarga tegishli" kabi filmlarni yaratdilar. 1944 yil "Parijni ozod etish" filmi chiqarildi. "Rayka bolalari" filmi (1945) milliy madaniyatning eng yaxshi gumanistik anʼanalarini oʻzida aks ettirgan, fashizmga qarshi ruhsagi film boʻldi. Rej. R. Klemanning "Relslar ustidagi jang" filmi ozod etilgan F.ning birinchi kartinalaridan hisoblanadi. Shu davrda yaratilgan mashxur filmlar: "Parma ibodatxonasi" (1948, rej. KristianJak), "Qizil va kora" (1954, rej. K. OtanLara, ikkisi ham Stendal asarlari asosida), "Tereza Raken" (1953, rej. M. Karne), "Jerveza" (1956, rej. R. Kleman, ikkisi ham Zolya asarlari asosida), "Oʻlimga mahkum qilingan qochdi" (1956, rej. R. Bresson). 1940 —50-yillar boshlaridaJ. Filipp, Burvil, J. Mare, M. Kazares, L. de Fyunes, S. Rejani va boshqa aktyorlar mashxur. 50-yillarning 2yarmida yaratilgan filmlarning kupi koʻngil ochar filmlar boʻldi. Fransiya kinematografiyachilari kuchli ijtimoiy qahramonni fashistlarga qarshi kurash mavzusidan topdilar. "Kun va soat" (1963), "Parij yonyaptimi?" (1966) filmlari fashizmga qarshi ruhda yaratildi. 1968 yildan keyin asosan siyosiy mavzuda, fransuz mehnatkashlarining hayoti haqida filmlar yaratila boshladi. J. Tatining "Bayram kuni" (1949), "Mening amakim" (1958), Kristian Jakning "FanfanTyulpan" (1952), "Qonun — bu qonun" (1958), P. Eteksning "Ohtortuvchi" (1963), "Yoyo" (1965) filmlari komediya janriga mansub. Fransiya kiska metrajli filmlari (rej. A. Lamorisning "Qizil shar"), P. Grimoning multiplikatsiyalari, J. Rushaning ijtimoiy filmlari mashxur. 70ylar oʻrtalariga kelib, fransuz kinosida oʻtkir mavzulardan chekinish kuzatiladi, bu davrda koʻngil ochar kinolarni ishlab chiqarish keng rivojlandi. 60 —70-yillardagi eng mashxur aktyorlar sirasiga: J. Gaben, J. Moro, J.L. Trentinyan, J.P. Belmondo, K. Denyov, A. Delon, A. Jirardo va boshqa kiradi. Eng yaxshi fransuz tasvirchilari: R. Yuber, A. Tirar, R. Kutar, A. Alekan, A. Deke. Fransuz va jahon kinosi tarixi va nazariyasiga oʻzlarining fikr va goyalari bilan katta xissa qoʻshgan kishilar: L. Mussinak, J. Sadul, A. Bazen, J. Mitri, A. Ajel, K. Mets va boshqa 1943 yil tuzilgan Oliy kino taʼlimi instituti rej., tasvirchi, montajchilarni tayyorlaydi. 1946 yildan Kannda har yili Xalqaro kinofestival oʻtkaziladi. 1936 yil "Sinematika", 1972 yil Kino tarixi muzeyi ochilgan. 1976 yilda Amerikaning "Oskar" mukofotiga oʻxshash "Sezar" milliy kino mukofoti taʼsis etilgan. 1970 —90-yillarda rej.lar J.Sh. Takell ("Jiyanlar", 1975), D. Vin ("Martin Gerrning qaytishi", 1984), D. Kyuri ("Oramizda", 1985), K. Berri ("Jan de Florett", 1987), J. Rivett ("Maftunkor yongʻoq daraxti", 1991), R. Varnyer ("Hindixitoy", 1992) hishayajonlihayajonli hamda anʼanaviy mavzularda filmlar yaratishdi. F.da 4400 kinoteatr mavjud, yiliga 130 ga yaqin toʻliq metrajli film yaratiladi (2003).