Niderlandlar

Niderlandlar Qirolligi -{Koninkrijk der Nederlanden}-
Bayroq Gerb
Shior: Je maintiendrai, Ik zal handhaven
Madhiya: Wilhelmus van Nassouwe
Niderlandlar Xaritasi
Poytaxt	Amsterdam
Rasmiy til(lar)	Niderlandcha
Hukumat	Konstitutsion Rohiblik
•  Rohib   Qirolicha Beatriks  •  Bosh Vazir   Mark Rutte
Mustaqillik   Ispaniyadan
Maydon
• Butun	41,526 -{km²}- (135-)
• Suv (%)	18,41
Aholi
• 2012 roʻyxat	16 743 507 (63- oʻrin)
• Zichlik	394 kishi/-{km²}-
YaIM (XQT)	2008- yil roʻyxati
• Butun	AQSh$862,9 mlrd (15-)
• Jon boshiga	AQSh$51 657
Pul birligi	Yevro (EUR)
Vaqt Mintaqasi	(-{UTC}-+1)
• Yoz (-{DST}-)	(-{UTC}-+2)
Qisqartma	-{NL}-
Internet domen	-{.nl}-
Telefon prefiksi	+31

Niderlandiya (niderl. Nederland), Niderlandiya Qirolligi (Koninkrijk der Nederlanden) (norasmiy nomi — Gollandiya) — Gʻarbiy Yevropada, Shimoliy dengiz sohilida joylashgan davlat. Maydoni 41,5 ming km². Aholisi 16,743,507 kishi (2012). Poytaxti — Amsterdam shahri. Hukumat qarorgohi Gaaga shahrida. Maʼmuriy jihatdan 12 provinsiya (provincie)ra boʻlinadi. Niderlandiya Antil orollari, Aruba oroli Niderlandlar mulki hisoblanadi.

Davlat tuzumi

Qirolicha Beatriks rasmiy turda davlat boshlig'i hisoblanadi

Niderlandlar — konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1983-yilda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — qirol (qirolicha) (1980-yildan V.A.Beatriks xonim). Uning huzuridagi Davlat kengashi aʼzolari qirol tomonidan tayinlanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni qirol va ikki palatali Bosh shtatlar (parlament), ijroiya hokimiyatni qirol bilan hukumat amalga oshiradi.

Tabiati

Niderlandlar Oʻrta Yevropa tekisligining gʻarbiy qismida joylashgan. Shimoldan sayoz qoʻltiq va buxtalar oʻrab turadi. Soqili 56 m gacha balandlikdagi doʻngliklardan iborat, toshqindan saqlanish uchun toʻgʻon va dambalar qurilgan. Yer yuzasi, asosan, payettekislik. Niderlandlar hududining 40 % dengiz sathidan pastda, faqat 2 % 50 m dan yuqori. Eng baland joyi 321 m. Niderlandlarning payettekislik qismlari doim dengiz suvi bosish xavfi ostida. 1282-yilgi kuchli suv toshqini natijasida Zeyder-Ze qoʻltigʻi hosil boʻlgan. 33 km li damba qurilgach, Zeyder-Zening janubiy qismi chuchuk suvli berk koʻlga aylangan. Niderlandlarning sharqi morenali tepalik; shimoliy qum va gilli dengiz va daryo yotqiziqlaridan, sharqi muzlik yotqiziqlaridan, daryo deltalari esa allyuvial yotqiziqlardan tuzilgan. Koʻmir, neft va gaz, torf, osh tuzi, kaolin konlari bor.

Iqlim — dengiz iqlimi, qishi yumshoq, yozi iliq. Atlantika okeanidan yil boʻyi shamol esadi. Yanvarning oʻrtacha harorati 1—3 °C, iyulniki 16—17 °C. Yillik yogʻin 650–750 mm. Tez-tez tuman tushadi. Qattiq sovuqlar ahyon-ahyonda boʻladi. Qor kam, yomgʻir koʻproq yogʻadi. Daryolar yil boʻyi sersuv; yiriklari: Reyn, Maas, Shelda. Sohil tuprogʻi unumdor, daryo vodiylariniki allyu-vial-oʻtloqi tuproq. Niderlandlarning shimol va sharqida, asosan, chimli podzol, ayrim joylarida botqoqlangan tuproq. Niderlandlar hududining 70 % madaniy landshaft, 8 % oʻrmon. Qumli joylari butali vereyekzor (archagul), daryolar sohili tolzor. Hayvonot dunyosi juda kambagʻal. Yovvoyi quyon, tiyin, suvsar, sassiq-koʻzan, yelik yashaydi. Niderlandlarda qushlarning 180 turi bor. Daryo deltalaridagi suzuvchi qushlar qishlaydigan joylar qoʻriqlanadi. Velyuzom, Kennemer doʻngliklari, Xoge-Velyuve milliy bogʻlari va 8 ta qoʻriqxonasi bor.

Aholisi

Niderlandlar aholisi (ming kishi) 1961—2003

Aholisining aksariyati gollandlar. Yirik etnik guruhlardan flamandlar, frizlar bor. Olmonlar, yahudiylar, indonezlar va boshqalar ham yashaydi. Dindor aholining 50 % ga yaqini katolik, 37 % protestant. Rasmiy til — niderland (golland) tili. Niderlandlar dunyoda aholisi eng zich joylashgan mamlakatlardan. Aholisining 89 % shaharlarda yashaydi. Yirik shaharlari: Amsterdam, Rotterdam, Gaaga, Utrext.

Tarixi

Niderlandlar hududida odamlar neolit davridan yashaydi; miloddan avvalgi 1-ming yillikning 2-yarmida bu yerda kelt qabilalari yashagan. 1-asr boshida bu qabilalarni olmonlar siqib chiqargan. Miloddan avvalgi 1-asrda Niderlandlar hududining bir qismini rimliklar bosib olgan. Milodiy 3—4-asrlarda Niderlandlar hududiga franklar va sakslar hamda frizlar kelib oʻrnashdilar. Franklar davlati tuzilgach (5-asr), Niderlandlar hududi uning tarkibiga, 843-yilgi Verden shartnomasiga binoan, „Mukaddas Rim imperiyasi“ tarkibiga kirdi. 10 — 11-asrlarda Niderlandlar hududida bir necha mustaqil yer-mulklar (Flandriya, Gollandiya, Geddern, Zelandiya, Utrext grafliklari va h.k.) tashkil topdi. 12-asrdan shahar rivojlana boshladi. 15-asrning 2-choragigacha Niderlandlarda feodal tarqoqlik hukm surdi. 1433-yilda Gollandiyani, soʻngra Niderlandlarning boshqa knyazliklarini Burgundiya gersoglari bosib oldilar. Karl V imperiyasi parchalangach, Niderlandlar (1556-yildan keyin) Ispaniyaga qaram boʻlib qoldi. 16-asr Niderlandlar inqilobi natijasida mamlakat ispanlar zulmidan ozod boʻldi va Birlashgan viloyatlar respublikasi tuzildi. 17-asrda savdo va dengizchilik rivojlanishi natijasida Niderlandlar Yevropaning rivojlangan davlatlaridan biriga aylanib, Osiyo, Amerika, Afrikada yangi yer-mulklarni qoʻlga kiritdi, Indoneziya, Gviana, Kichik Antil orollarini va Kap viloyatini oʻziga qaram qilib oldi. 1795—1813 yillarda Gollandiya qirolligi Fransiya tarkibiga kirdi. 1815-yilda Belgiya bilan birlashib, Niderlandlar qirolligi tashkil etildi. 1830-yil inqilob natijasida Belgiya Niderlandlardan ajralib chiqdi.

Vilgelm I Oranskiy Niderlandlar mustaqilligining asoschisi hisoblanadi

1848-yilda Niderlandlar konstitutsiyasi qabul qilindi. 1840—70 yillarda sanoat tez oʻsdi. 1860-yildan davlat temir yoʻl qurishni oʻz qoʻliga oldi. 1876-yilda Amsterdam — Shimoliy dengiz, 1882-yilda Rotterdam — Shimoliy dengiz kanallari qurildi. Rotterdam Olmoniya uchun tranzit portga aylandi. 1861-yilda birinchi kasaba uyushmasi tashkil topdi. Niderlandlarda 19-asrning soʻnggi choragida sanoatlashuv jarayoni, asosan, nihoyasiga yetdi. Sanoatning yetakchi tarmoqlari (kemasozlik, toʻqi-machilik va oziq-ovqat sanoati) modernizatsiya qilindi. Neft monopoliyalari tuzildi. Qishloq xoʻjaligida ekstensiv dehqonchilik va chorvachilikdan zamonaviy ishlab chiqarishga oʻtildi. Yangi temir yoʻllar qurildi.

Niderlandlar birinchi jahon urushi davrida

Birinchi jahon urushi (1914—18)da Niderlandlar oʻzining betarafligini maʼlum qildi. 1917-yil iqtisodiy qamal natijasida Niderlandlarda ishlab chiqarish va savdo susayib ketdi. 1918-yil bahordan dengizda kema qatnovi ham toʻxtadi. 1925—29 yillarda Niderlandlarda sanoatning yangi tarmoqlari (radioapparatlar ishlab chiqarish, neftni qayta ishlash) vujudga keldi. Jahon iqtisodiy boʻhroni davri (1929—33)da Niderlandlarda sanoat mahsuloti ishlab chiqarish, eksport va import 2 baravar kamaydi.

Niderlandlar ikkinchi jahon urushi davrida

Ikkinchi jahon urushi boshlanishi bilan Niderlandlar betaraflik eʼlon qildi. 1940-yil 10-mayda fashistlar Olmoniyasi toʻsatdan bostirib kirdi va 14 mayda Niderlandlar taslim boʻldi. Qirolicha Vilgelmina va hukumat Buyuk Britaniyaga koʻchib ketdi. Niderlandlarni natsistlar idora qila boshladi. 1944-yil sentyabr — 1945-yil martda Ittifoqchi davlatlar qoʻshinlari Niderlandlarning janubini, 1945-yil aprelda sharqini ozod qildilar. 1945-yil may oyi boshlarida Olmoniya qurolli kuchlarining Niderlandlardagi qismlari taslim boʻldi.

Urushdan keyingi yillarda

1948-yilga kelib, Niderlandlarda ishlab chiqarish urushdan avvalgi darajaga yetdi. Chetga sarmoya chiqarish keskin koʻpaydi. Ishlab chiqarishning konsentratsiyalashuvi tezlashdi. 1950-yillarda milliy ozodlik harakati kuchayishi natijasida Niderlandlar mustamlakalaridan mahrum boʻldi. Niderlandlar — 1945-yildan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 30-aprel (Qirolicha kuni). Niderlandlar 1991-yil 31-dekabrda Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini tan oldi va 1992-yil 10-iyulda diplomatiya munosabatlari oʻrnatdi.

Asosiy siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari

Davlat islohot partiyasi, 1918-yilda tuzilgan; Markaz demokratlari, 1993-yilda tashkil etilgan; Demokratlar-66, 1966-yilda asos solingan; „Soʻl koʻkatparvarlar“, 1991-yilda tuzilgan; Ozodlik va demokratiya uchun xalq partiyasi, 1948-yilda tashkil etilgan; Mehnat partiyasi, 1946-yilda tuzilgan; Islohotchi siyosiy federatsiya, 1975-yilda asos solingan; Islohot siyosiy ittifoqi, 1948-yilda tuzilgan; Sotsialistik partiya, 1972-yilda tashkil etilgan; Ittifoq 55+, 1994-yilda tashkil etilgan; Xristian-demokratik daʼvat, 1976-yilda asos solingan; Keksalar umumiy uyushmasi, 1994-yilda tuzilgan. Niderlandlar kasaba uyushmalari federasiyasi, 1976-yilda tashkil etilgan; Kasaba uyushmalari xristian milliy uyushmasi, 1909-yilda tuzilgan.¿

Xoʻjaligi

Niderlandlar — yuqori darajada rivojlangan industrial agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushi 24,4 %, qishloq xoʻjaligi ulushi 4,3 %. Niderlandlar muhim dengiz va quruqlikdagi transport yoʻllari kesishgan yerda joylashgan.

Sanoati

Sanoatining texnika darajasi yuqori, malakali ishchi kuchi bilan taʼminlangan. Tabiiy gaz Niderlandlarning asosiy kon boyligidir. Neft, toshkoʻmir ham qazib chiqariladi. Ishlab chiqarish sanoatining yetakchi tarmoqlari — kemasozlik, qora va rangli metallurgiya, metallsozlik va mashinasozlik, kimyo, neftni qay-ta ishlash va neft kimyosi, elektrotexnika, radioelektronika, oziq-ov-qat, toʻqimachilik. Aviasozik va avtomobilsozlik ham rivojlangan. Rangli metallurgiya sanoatida alyuminiy, rux va qalay eritiladi. Amsterdam, Rotterdam, Utrext, Harlem va boshqa shaharlarda umumiy mashinasozlik, Rotterdam, Sxidam, Dordrext, Amsterdamda yirik kemasozlik, Born va Eyndxovenda avtomobilsozlik, Rotterdam, Amsterdam va Flissingen atroflarida neftni qayta ishlash korxonalari bor. Plastmassa, oʻgʻit hamda sintetik tola uchun xom ashyo ishlab chikariladi. Gaz va osh tuzi xom ashyo bazasida kimyo sanoati rivojlangan. Farmatsevtika sanoati, lok, boʻyoq va boʻyovchi moddalar ishlab chiqarish juda taraqqiy qilgan. Xengelo shahrida katta tuz zavodi bor. Niderlandlarning qadimgi sanoati — olmosga sayqal berish, asosan, Amsterdam shahrida joylashgan. Oziq-ovqat sanoati mahsulotining 1/3 qismini goʻsht-sut korxonalari beradi. Meva-sabzavot konservalari, pivo, kakao, shokolad ishlab chiqarish rivojlangan. Toʻqimachilik sanoatida, asosan, ip gazlama va sunʼiy ipakdan shoyi ishlab chiqariladi. Yiliga oʻrtacha 74 mlrd. kVt-soat elektr energiyasi hosil qilinadi.

Qishloq xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligi koʻp miqdorda tovar mahsulot ishlab chiqarib, mamlakat eksport qiymatining 1/4 qismiga teng. Qishloq xoʻjaligida foydalanishga yaroqli yerlar (2,2 mln. ga)ning 60 % oʻtloq, 35 % haydaladi, 3 % bogʻ, poliz va gulchilik xoʻjaliklari. Niderlandlar — chetga eng koʻp sut mahsulotlari, tuxum, parranda goʻshti, goʻsht konservalari, choʻchqa goʻshti chiqaruvchi mamlakatlardan. Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari qiymatining 2/3 qismiga yaqinini chorvachilik va parrandachilik beradi. Bogʻdorchilik, sabzavotchilik va gulchilik dehqonchilikdan olinadigan mahsulot qiymatining 60 % ni beradi. Niderlandlar — issiqxonalarda yetishtirilgan sabzavot, meva va uzumni eksport qilishda dunyoda 1-oʻrinda. Niderlandlar koʻp miqdorda kartoshka eksport qiladi. Bundan tashqari, qand lavlagi, donli ekinlardan bugʻdoy, arpa, suli ekiladi. Yiliga 2 mlrd. donadan koʻproq lola piyozi yetishtiriladi. Baliq ovlanadi.

Transporti

Savdo flotining tonnaji jihatidan Yevropa Ittifoqi mamlakatlari orasida 3-oʻrinda turadi. Yuk aylanmasi boʻyicha dunyoda eng katta portlardan biri — Rotterdam porti yiligi 280 mln. tonna yuk oʻtkazadi. Mamlakat ichkarisida tashiladigan yuklarning 80 % avtomobil transportiga, 17,1 % suv transportiga, 2,9 % temir yoʻl transportiga toʻgʻri keladi. Temir yoʻl uzunligi — 2850 km, avtomobil yoʻllari uzunligi — 118,2 ming km. KLM aviakompaniyasi yoʻlovchilar tashish boʻyicha dunyoda 7-oʻrinni egallaydi. Amsterdamda xalqaro aeroport bor.

Eksport va import

Niderlandlar chetdan poʻlat, transport vositalari, kimyoviy mahsulotlar, mineral yoqilgʻi sotib oladi. Chetga tayyor buyumlar, oziq-ovqat mahsulotlari, roʻzgʻor bop elektr asbob-uskuna va ashyolar chiqaradi. Niderlandlar, asosan, Yevropa mamlakatlari bilan savdo-sotiq qiladi. Chet el sayyoxligi rivojlangan (yiliga 3 mln. sayyoh kelib ketadi). Asosiy mijozi boʻlgan GFR ga importning salkam 33 % va eksportning 22 % toʻgʻri keladi. Pul birligi — yevro.

Ijtimoiy soha

Aholiga yuqori darajali tibbiy xizmat koʻrsatiladi. Davlat kasalxonalari bilan bir qatorda xususiy shifoxonalar ham mavjud. Vrachlar universitetlar huzuridagi 8 ta tibbiyot fakultetida tayyorlanadi.

1950-yildan mamlakatda 8-yillik bepul majburiy taʼlim toʻgʻrisidagi qrnun kuchga kirgan. 7 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan bolalar 6-yillik maktabga qatnaydilar. Oʻrta maktablar ikki turda: universitetga kirish huquqini beradigan 6-yillik gimnaziya, atenium (real oʻrta maktab) va litseylardir. Umumiy oʻrta taʼlim maktablari tarkibiga kichik, oraliq va yuqori oʻrta maktablar kiradi. Niderlandlardagi boshlangʻich va oʻrta maktablarning faqat 30 % davlat qaramogʻida. Boshlangʻich maktab negizida hunar va oʻrta maxsus taʼlim tizimi tashkil etilgan. Ularda oʻqish muddati bir necha oydan 5-yilgacha.

Niderlandlarda toʻliq oliy maʼlumot beradigan 9 ta universitet, 3 ta texnika universiteti, universitet darajasidagi 4 ta kollej, shu jumladan, Vageningendagi oliy qishloq xoʻjaligi maktabi bor. Davlat universitetlari: Leyden (1575-yilda asos solingan), Utrext (1636), Groningen (1614), Amsterdam (1877), Rotterdam universitetlari va boshqa Davlatga qarashli va xususiy ilmiy muassasalar mavjud. universitetlar huzuridagi institutlar, Amaliy tadkikrt markaziy tashkilotining institutlari, Niderlandlar qirollik fanlar akademiyasi va vazirliklarning, Niderlandlar fundamental tadqiqotlarni rivojlantirish tashkilotining institutlari, Yadro energiyasi markaziy kengashi, Xalqaro munosabatlar instituti va boshqa mavjud.

Yirik kutubxonalari: Amsterdam, Leyden universitetlarining kutubxonalari, Gaagadagi Qirollik kutubxonasi va boshqa Amsterdamda Davlat muzeyi (1808-yilda asos solingan), Van Gog milliy muzeyi (1972), Rembrandt uy-muzeyi (1907), Qirollik tropik institutining muzeyi, Gaagada munitsipal muzey, Qirollik rassomchilik maskani (1820), Pochta muzeyi (1929), Leydenda Milliy etnografiya muzeyi (1837), Milliy geologiya va mineralogiya muzeyi bor.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuv

Eng yirik gazeta va jurnallari: „Alxemeyn daxblad“ („Kundalik umumiy gazeta“, 1946-yildan), „Bin-nenxof“ („Ichki hovli“, oqshom gazetasi, 1945-yildan), „Gaagse kurant“ („Gaaga gazetasi“, 1883-yildan), „Telegraf“ (kundalik gazetasi, 1893-yildan), „Trau“ („Sadoqat“, kundalik gazetasi, 1943-yildan), „Folkskrant“ („Xalq gazetasi“, kundalik gazetasi, 1920-yildan), „Fray Nederland“ („Erkin Niderlandiya“, haftalik gazetasi, 1940-yildan), „Fraye folk“ („Ozod xalq“, kundalik gazetasi, 1900-yildan), „Frayxeyd en demokrati“ („Ozodlik va demokratiya“, xaftalik gazetasi, 1949-yildan), „Xrune amsterdammer“ („Koʻkatparvar amsterdamlik“, haftalik gazetasi, 1877-yildan), „Demokrat“ (oylik jurnali), „Politik en kyul-tyur“ („Siyosat va madaniyat“, oylik jurnali, 1940-yildan). Alxemeyn Nederlands Persbyuro — ANP, Niderlandlar axborot agentligi, 1943-yilda tuzilgan. Gollandiya gazetalari noshirlarining kooperativ uyushmasi. Niderlandlar radioeshittirish korporatsiyasi radioeshittirish va telekoʻrsatuv tashkiloti boʻlib, hukumat nazoratida ishlaydi, 1969-yilda tashkil etilgan.

Adabiyoti

Golland tilidagi eng qad. adabiy yodgorlik 9-asrda dunyoga kelgan. Niderland va olmon adabiyotida G. van Feldeks (1140—1200) saroy eposini yaratib shuhrat qozondi. „Reynard haqida qoʻshiq“ deb atalgan xalq dostoni xalqchil sheʼriyat va dramaturgiyaning rivojlanishiga zoʻr taʼsir oʻtkazdi. 13-asrda diniy adabiyot rivojlandi. Niderlandlar adabiyetining yirik namoyandasi Erazm Rotterdamskiyning „Bemaʼnilik madxi“ hajviy asari (1509) Uygʻonish davri ruhida yozilgan. 17-asr Niderlandlar madaniyatida „oltin asr“ boʻldi. Bu davrda turli oqimlarga mansub adiblar ijtimoiy va axloq-odob masalalariga oid asarlar yaratdilar, gumanistik, demokratik gʻoyalar rivojlandi. Shoir va dramaturg yil van den Vondel (1587— 1679)ning „Mariya Styuart“, „Lyusifer“ tragediyalari jahon adabiyetining nodir asarlaridan boʻlib qoldi. 18-asr adabiyotida milliy-demokratik anʼanalar susaydi. 19-asrda yashab, ijod qilgan adiblar — A. Staring , E.Y.Potgiter, NiderlandlarBets va boshqa golland mustamlakachiligini tanqid qildilar va umuman, oʻtkir ijtimoiy muammolarni koʻtarib chikdilar. 19-asr 2-yarmi va 20-asr boshlarida adabiyotda sotsialistik goyalar xukmronlik qildi. 30-yillarda „Forum“ jurnali atrofida uyushgan adiblar fashizmga qarshi kurashdilar. 50-yillarda L. Froman, P.Rodenko, Lyusebert, R.Kampert, XLampo Yevropa adabiyoti oqimida bordi. 80—90-yillarda V.Ryuislink, X. Xeresm, J. Gamelink, Ya. Kremer va boshqa realistik tamoyillarni kuchaytirdi.

Meʼmorligi va tasviriy sanʼati

Файл:Rembrandt van rijn-self portrait.jpg

Rembrandt van Reyn — jahondagi mashhur rassomlardan biri

Qadimgi Niderlandlar hududida neolit davrining sopol idishlari, toshdan qurilgan megalitik inshootlari, miloddan avvalgi 1-ming yillikka mansub kelt manzilgoxlari, milodiy 1—3-asrlar qad. Rim binolarining qoldiqlari, olmonlarning metall, zargarlik buyumlari saqlangan. Oʻrta asr meʼmorligi namunalari Amsterdam, Gaaga va boshqa shaharlarda mavjud (shahar devorlari, saroy, qalʼa, uylar). Mamlakatda tuproqning botqokligi, tosh tanqisligi binolarning gʻisht va yogʻochdan qurilishiga sabab boʻlgan.

16—17-asrlar tasviriy sanʼatida turmush manzaralari, natyurmort, portret janri rivojlandi (yana qarang Niderland sanʼati). 17-asr oʻrtalarida klassitsizmning golland badiiy maktabi rivoj topdi (binolarning sodda va qulay boʻlishiga koʻproq eʼtibor berildi). 17-asr 2-yarmida fransuz klassitsizmining boy saroy va park meʼmorligi taʼsiri kuchaydi. Jamoat, savdo va ishlab chiqarish binolari (ratusha, birja, savdo rastalari va boshqa) qurildi (meʼmorlar Ya. van Kampen, P. Post, aka-uka F. va Yu.Vingbons va boshqa). 17-asrda haykaltaroshlik unchalik rivojlanmadi (binolar haykal bilan kamdankam bezatildi, portret haykallar juda kam ishlandi). Rassomlik va grafika esa keng rivoj topdi. Realistik rassomlik yuksalib, butun Yevropa tasviriy sanʼatiga samarali taʼsir oʻtkazdi. Golland rassomlari, odatda, biror janrga ixtisoslashgan. Portret (F. Xals), dehqonlar hayoti (A. van Ostade) va shahar hayoti (Ya. Sten, G. Terborx va boshqa), ifodali maishiy janr, manzara (Ya. Porsellis, Ya. van Ryoysdal) va boshqa janrlarda qim-matli asarlar yaratildi. Rembrandt, F. Xale, K. Fabritsius kabi buyuk rassomlarning ijodida demokratik kayfiyatlar mohirona ifodalandi.

19-asrda shaharlarda aholi tigʻizlashdi, ixcham, tejamkor meʼmorlik shakllariga eʼtibor kuchaydi. Tasviriy sanʼatda oddiy mehnatkash kishilar hayotiga ahamiyat berildi. Ikkinchi jahon urushidan soʻng Amsterdam, Gaaga, Rotterdam va boshqa shaharlarda binolarning oqilona joylashishiga erishildi, milliy romantik tamoyillar bilan sugʻorilgan funksionalizm yetakchi oqim boʻlib qoldi. 19-asr 2-yarmida Gaaga rang tasvir maktabi, 20-asrda golland haykaltaroshlik maktabi shakllandi. Hozirgi zamon Niderlandlar tasviriy sanʼatida turli modernistik okimlar yoyilgan, ammo demokratik tamoyillar ham (Charli Torop, X. Shabo, P. Alma ijodida) sezilib turadi.

Musiqasi

Niderlandlarning musiqa madaniyatiga doyr dastlabki maʼlumotlar ilk oʻrta asrlarga mansub. 12-asrdan ritsarlik lirikasi rivoj topdi. 14-asrda menestrellar deb atalgan sayoq sozanda va xonandalar xalq qoʻshiqchiligini professional sanʼat darajasiga koʻtardilar. Bayram, yarmarka, turli musobaqalarda musiqa asboblari joʻrligida ashula va raqslar ijro etish odat tusiga kirdi. 15—16-asrlarda musiqa sanʼati, ayniqsa, yuksaldi. Xususan, Uygʻonish davrida vujudga kelgan Niderland maktabi Yevropaning kompozitorlik ijodiyotiga taʼsir oʻtkaza boshladi. 17-asrda musiqa asboblarini ishlab chiqarish ham rivojlandi. 17-asr oxirlaridan Niderlandlarda ingliz, fransuz, italyan musiqalari taʼsiri oshdi, komik operalar sahnaga qoʻyiddi. K. Haquartning „Ishq tantanasi“ (1678) klassitsizm uslubidagi birinchi golland operasidir. Shu yillarda musiqa jamiyatlari tashkil etildi. 19-asrning 1-yarmidan milliy-demokratik musiqa madaniyati rivoj topa boshladi. Amsterdam konservatoriyasi (1884), Niderlandlar musiqachilari qirollik jamiyati (1875), Milliy opera (1916—23), Niderlandlar kompozitorlari jamiyati (1911) va boshqa tashkilotlar mamlakatda musiqa madaniyati rivojida muhim ahamiyatga ega boʻddi. Amsterdamda 1948-yildan yozgi musiqa festivallari oʻtkazib turiladi. Mamlakatda bir necha opera va balet teatrlari, 12 simfonik orkestr, 7 konservatoriya (baʼzilarida Sharq musiqasi oʻrganiladi), 3 musiqa litseyi, Amsterdam, Leyden va Utrext universitetlarida musiqa tarixi va nazariyasi fakultetlari bor. Kompozitorlardan G.Landre, S.Bessem, K. van Baren, dirijyorlardan P. Xyupperts, B.Xaytink, musiqa ijrochilaridan K.de Grot, L.Ponse, G.Leonhardt, T.Olof, T.Bayle va boshqa mashhur.

Baleti oʻrta asrlardan vujudga kela boshlagan, bayram va karnavallarda raqslar koʻp ijro etilgan. 1959-yilda Amsterdam balet truppasi tuzilgan. Uning S.Gaskell truppasi (1954) bilan qoʻshilishi (1961) tufayli Niderlandlar milliy baleti tashkil topgan. Gaagada 1961-yildan Niderlandlar rake teatri ishlaydi. 1945-yildan bolalaruchun spektakllar qoʻyadigan „Skapino“ truppasi ishlab turibdi. O.de Xaye, Ya.Fliyer, I.Sanders Niderlandlar operasini rivojlantirishga katta hissa qoʻshdi.

Teatri

12-asr oxiridan boshlab dramatik asarlar sahnalashtirila boshladi. 14-asrda adabiyot va teatr shinavandalari jamiyati tuzildi. 1638-yilda Amsterdam shahri teatriga asos solindi. Koʻplab sayyor truppalar mamlakat boʻylab tomoshalar koʻrsatardi. 1870-yilda tuzilgan „Niderland teatr uyushmasi“ milliy teatr sanʼati rivojiga katta hissa qoʻshdi. Niderlandlarda havaskorlik teatrlari keng tarqalgan. Teatrlarda U. Shekspir, F. Shiller, F. Dostoyevskiy, Niderlandlar Gogol, A. Chexov, M.Gorkiy asarlari koʻrsatilgan. Keyingi yillarda mahalliy mualliflardan Ya. Stal, S. Notebom, Ya. van der Merve va boshqalarning asarlari koʻplab sahnalashtirildi. Arnem, Rotterdam shaharlarida teatrlar mavjud. Zamonaviy sahna ustalari orasida A. van Dalsyum, K. van Deyk, E. van Lingen, V. Fos mashxur. Amsterdamda Teatr muzeyi bor.

Kinosi

1898-yildan hujjatli, 1910-yildan badiiy filmlar ishlab chiqarilgan. 1927-yil Amsterdamda kino sanʼatini targʻib qiluvchi „Filmliga“ kino klubi tashkil qilindi. Uning tarkibiga kirgan kino xodimlari „Ulik suv“ (rejessor G.Ryutten) va boshqa filmlarni yaratdilar. Fashistlar okkupa-siyasi yillarida ekranlarda, asosan, olmon filmlari namoyish qilindi. Mamlakat fashistlardan ozod qilingandan keyin Qarshilik harakati toʻgʻrisida koʻplab hujjatli filmlar suratga olindi (rejessor R.Xorneker, J.Fernu, O. van Neyenxof va boshqa), badiiy filmlar yaratish keng yoʻlga qoʻyildi. Keyingi yillarda „Amsterdam, suv shahri“ (rejessor M.Xas) ilmiy-ommabop filmi, „Suv ovozi“ (rej. B.Xanstra), „Kasbdoshlar, shovqin qilmang“ (rej. F.Rademakers), „Turk mevasi“ (rej. P.Ferxuven) kabi badiiy filmlar chiqarildi. Kinematografiya kadrlari Amsterdam kino instituti va kino akademiyasida tayyorlanadi.

Oʻzbekiston — Niderlandlar munosabatlari

Asosiy maqola: Oʻzbekiston — Niderlandlar munosabatlari.

Havolalar

• Замерзшие каналы Голландии
• Географические карты Нидерландов
• Официальный сайт на русском о туризме в Голландию, Бюро по Туризму и Конгрессам Нидерландов
• Официальная страница Голландии на Facebook
• Сайт о Нидерландах
• FM радио из Нидерландов Прямой эфир радиостанций.
• Афиша Бельгии, Королевства Нидерландов, Люксембурга
• Бюро советника по с/х посольства Нидерландов в России
• Гимн Нидерландов. Русская версия, история