Rossiya: различия между версиями

← Предыдущая правка

Rossiya (править)

Версия от 23:29, 5 июля 2021

785 байт убрано , 2 года назад

м

Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}"

ВизуальныйВики-текст

Sf7 uz

Бюрократы, Администраторы

4725

правок

Версия от 10:58, 22 мая 2018 (править) Sf7 uz (обсуждение \| вклад) м (imlo xatolar) ← Предыдущая правка		Текущая версия от 23:29, 5 июля 2021 (править) (отменить) Sf7 uz (обсуждение \| вклад) м (Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}")
(не показаны 3 промежуточные версии этого же участника)
Строка 1: {{Rossiya Federatsiyasi bilgiquti}} {{Rossiya Federatsiyasi_info}}<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->'''Rossiya''' ([[Rus tili\|ruscha]]. Россия), Rossiya Federatsiyasi ([[Rus tili\|ruscha]]. Российская Федерация) - maydoni jihatidan dunyoda eng katta mamlakat. U [[Yevropa]]ning sharqida, [[Osiyo]]ning shimolida joylashgan. '''Rossiya''' ({{lang-ru\|Россия}}), shuningdek rasman ''Rossiya Federatsiyasi'' ({{lang-ru\|Российская Федерация}}) - maydoni jihatidan dunyoda eng katta davlat. U sharqiy [[Yevropa]] va shimoliy [[Osiyo]]da joylashgan. Konstitutsiyasiga binoan maydoni 17.125.191 km² ni, aholisi 146.781.095 kishini (2019) tashkil qiladi. [[Xaridorlik qobiliyati pariteti]] boʻyicha hisoblangan [[YaIM]] boʻyicha mamlakat dunyoda 6-oʻrinda turadi. Quruqlikdagi chegarasi 22125,3 km, dengiz chegarasi 38807,5 km. Rossiya hududi 3 okean havzasiga qarashli 12 dengiz, jumladan, Boltiq, Qora va Azov (Atlantika okeani), Barens, Oq, Kara, Laptevlar, Sharqiy Sibir va Chukotka (Shim. Muz okeani), [[Bering dengizi\|Bering]], [[Oxota dengizi\|Oxota]], [[Yapon dengizi\|Yapon dengizlari]] (Tinch okean), shuningdek, hech bir okeanga tutashmagan Kaspiy dengizi bilan oʻralgan.▼ ▲Quruqlikdagi chegarasi 22125,3 km, dengiz chegarasi 38807,5 km. Rossiya hududi 3 okean havzasiga qarashli 12 dengiz, jumladan, Boltiq, Qora va Azov (Atlantika okeani), ~~Barens~~Barents, Oq, Kara, Laptevlar, Sharqiy Sibir va Chukotka (~~Shim.~~Shimoliy Muz okeani), [[Bering dengizi\|Bering]], [[Oxota dengizi\|Oxota]], [[Yapon dengizi\|Yapon dengizlari]] (Tinch okean), shuningdek, hech bir okeanga tutashmagan Kaspiy dengizi bilan oʻralgan. ~~Maydoni 17,1 mln. km². Aholisi 145,3 mln. kishi (2002). Poytaxti — [[Moskva]] shahri.~~ Poytaxti — [[Moskva]] shahri. Davlat tili — rus tili. == Maʼmuriy tuzilishi == Maʼmuriy jihatdan 85 subyekt: 22 respublika, 9 oʻlka, 46 viloyat, 3 federal shahar (Moskva, Sankt-Peterburg, Sevastopol), 4 muxtor okrug, 1 muxtor viloyat (Yahudiylar)ga boʻlinadi. Maʼmuriy jihatdan 89 subʼyekt: 21 respublika [<nowiki/>[[Adigeya]], [[Boshqirdiston]], [[Buryatiya]], [[Dogʻiston]], [[Ingushiya]], [[Kabarda-Balkariya]], [[Kareliya]], [[Komi]], [[Mariy el\|Mariy El]], [[Mordoviya]], [[Oltoy Respublikasi\|Oltoy]], [[Saxa]] (Yakutiya), [[Tatariston]], [[Tuvalu\|Tuva]], [[Udmurtiya]], Haqasiya, [[Checheniston]], [[Chuvashiya]], [[Shimoliy Osetiya Alaniya\|Shimoliy Osetiya]], Qalmoq, Qorachoy Cherkasiya], 6 oʻlka (Krasnodar, Krasnoyarsk, Oltoy, Primorye, Stavropol, Xabarovsk), 49 viloyat (Amur, Arxangelsk, Astraxon, Belgorod, Bryansk, Vladimir, Volgograd, Vologda, Voronej, Ivanovo, Irkutsk, Kaliningrad, Kaluga, Kamchatka, Kemerovo, Kirov, Kostroma, Kurgan, Kursk, Leningrad, Lipetsk, Magadan, Moskva, Murmansk, Nijniy Novgorod, Novgorod, Novosibirsk, Omsk, Orenburg, Oryol, Penza, Perm, Pskov, Rostov, Ryazan, Samara, Saratov, Saxalin, Sverdlovsk, Smolensk, Tambov, Tver, Tomsk, Tula, Tyumen, Ulyanovsk, Chelyabinsk, Chita, Yaroslavl), 2 federal shahar (Moskva, Sankt-Peterburg), 1 muxtor viloyat (Yahudiylar), 10 muxtor okrug [Aga Buryatlari, Komi Permyaklar, Koryaklar, Nenetslar, Taymir (Dolgan-Nenets), Ust-Ordinskiy Buryatlari, Xanti-Mansi, Chukotka, Evenklar, Yamal-Nenets]ga boʻlinadi. Rossiyada ~~1091~~jami ~~shahar,~~157 ~~1922~~ming ~~shaharcha~~aholi ~~bor~~punktlari mavjud. 2000 yil Markaziy, Shimoli-gʻarbiy, Janubiy, Volga boʻyi, Ural, Sibir, Uzoq Sharq federal okruglari tashkil etildi. == Davlat tuzumi == Rossiya — boshqarishning respublika shakliga ega boʻlgan demokratik federativ respublika. Amaldagi Konstitutsiyasi 1993 yil 12 dekabrda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident (~~2000~~2012 ~~yildan~~yil 7-maydan [[Putin, Vladimir Vladimirovich\|Vladimir Putin]]), u umumiy, teng va toʻgʻri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yoʻli bilan Rossiya fuqarolari tomonidan 46 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi organi — 2 palata (Federatsiya ~~Kengashi~~kengashi va Davlat dumasi)dan iborat Federal majlis (parlament). Ijrochi hokimiyatni rais boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi. Hukumat raisini Davlat dumasi bilan kelishgan holda prezident tayinlaydi. == Tabiati == Строка 33 ⟶ 36 : Oʻrmon zonasining shim. qismi (tayga zonachasi)dagi podzol tuproqlarda ignabargli daraxtlar — qoraqaragʻay, oqqaragʻay, kedr va qaragʻay oʻrmonlari, Yeniseydan sharqdagi taygatoʻng tuproklarda igna bargli tayga daraxtlari — sibir va dauriya tilogʻochlari, Uzoq Sharqda esa, qoraqaragʻay va oqqaragʻay oʻsadi. Tayga zonachasida (ayniqsa, Gʻarbiy Sibirda) botqoqlik koʻp. Taygadan jan.rokda, Sharqiy Yevropa tekisligida aralash oʻrmonlar bor. Chimli podzol tuproqlarda oqqayin va togʻterak, eman, zarang, qayragʻoch, Sharqiy Yevropa tekisligi urmon zonasining chekka janubida eman, juka va boshqa keng bargli daraxtlar oʻsadi. Sharqiy Yevropa va Gʻarbiy Sibirda qora va toʻq kashtan tuproq, Kaspiybuyi pasttekisligida och kashtan va qoʻngʻir, shoʻrxok tuproqlar uchraydi. == Hayvonot dunyosi juda ~~xilmaxil~~xilma-xil == Arktika muz sahrosi va tundrada shim. tulkisi, lemming, shim. bugʻusi, qutb boyqushi, tundra kakligi; oʻrmon zonasida los, qoʻngʻir ayiq, silovsin, suvsar, tulki, tiyin, burunduq, malla quyon, Uzoq Sharq janubida ussuri yoʻlbarsi, qora ayiq, harza, yenotsimon it, toʻngʻiz, qushlardan karqur, qur,^ qizilishton, bulduruq va boshqa yashaydi. Oʻrmonli dasht zonasida kemiruvchilar, turli qushlar, ondatra, tulki, suvsar, moʻynabop hayvonlarning, los, shim. bugʻusining xillari koʻp. Dengizlarda baliq (treska, seld, kambala, skumbriya, sudak, losos, osetr va boshqalar), dengiz sut emizuvchilari (kit, morj, tyulen, dengiz mushugi) ovlanadi. Строка 39 ⟶ 42 : == Aholisi == Rossiyada ~~100~~140 dan ortiq millat va elat yashaydi. Rossiyaning asosiy aholisi — ruslar jami aholining 81,5% ni tashkil etadi. Ukrainaga yondosh viloyatlarda, Tyumen viloyati, Moskva, Shimoliy Kavkaz, Ural va Sibir janubida ukrainlar, Kaliningrad viloyati, Moskva va Moskva viloyati, Sankt-Peterburg va Kareliyada beloruslar, Krasnoyarsk oʻlkasi, Moskva va Sankt-Peterburgda litvalar va latishlar (shuningdek, Omsk viloyatida latishlar, Kaliningrad viloyatida litvalar), Omsk, Novosibirsk, Orenburg viloyatlari, Krasnoyarsk va Oltoy oʻlkalarida olmonlar, Moskva, Sankt-Peterburg, Yekaterinburg, Samara, Nijniy Novgorod, Chelyabinsk, Rostov, Saratov, Novosibirsk shaharlarida yahudiylar, Rostov viloyati va Krasnodar oʻlkasida moldovanlar, Stavropol va Krasnodar oʻlkasida yunonlar, Krasnodar va Stavropol oʻlkalarida va Rostov viloyatida armanlar ham yashaydi. Shuningdek, ozarbayjonlar, oʻzbeklar (1994 yilda 58 ming), gurjlar, qozoqlar va boshqalar yashaydi. Rossiyaning Yevropa qismi shimolida karellar, vepslar, ijorlar, saamlar (loparlar), komi va komi-permyaklar, Oʻrta Volga boʻyida mari, udmurt va mordvalar, Volga boʻyining boshqa joylari va Janubiy Uralda turkiy tillarda soʻzlashuvchi chuvashlar, boshqirdlar, tatarlar, shuningdek, kalmoklar yashaydi. Osetin, qorachoy, bolqor, qoʻmiq, noʻgʻaylar Shimoliy Kavkazning tub joy aholisidir. Sibir va Uzoq Sharqda turkiy tillarga mansub saxalar, oltoy, shor, haqas va tuvalar, mongol tilida soʻzlashuvchi buryatlar, shuningdek, xanti va mansilar, nenets, chukcha va eskimoslar istiqomat qiladi. Davlat tili — rus tili; Rossiya tarkibidagi milliy respublikalarda tub joy aholisining tili ham shu respublikaning davlat tili hisoblanadi. Rossiya aholisining 73% shaharlarda yashaydi. Dindorlarning aksariyati xristianlar (asosan, pravoslavlar), qolganlari — buddaviylar, musulmonlar, yahudiylar~~, buddaviylar~~ va boshqalar. Dinsiz ateistlar ham bor. Yirik shaharlari: Moskva, Sankt-Peterburg (oldingi Leningrad), Nijniy Novgorod, Novosibirsk, Samara, Yekaterinburg va boshqalar. Строка 72 ⟶ 75 : Milliy bayramlari — 12 iyun — Suverenitet haqida deklaratsiya qabul qilingan kun (1990), 7 noyabr — Kelishuv va inoqlik kuni (1996), 12 dekabr Rossiya konstitutsiyasi kuni (1993). Asosiy siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari. "Yagona Rossiya" partiyasi, 2003 yil asos solingan; ~~Liberaldemokratik~~Liberal-demokratik partiya, 1992 yil roʻyxatga olingan; "Yabloko" demokratik partiyasi, 2001 yil tashkil etilgan; "Oʻng kuchlar ittifoqi" partiyasi, 2001 yil tuzilgan; RF Kommunistok partiyasi, 1993 yil roʻyxatga olingan; shuningdek, Rossiya ~~demokratok~~demokratik partiyasi, "Yevraziya", "Internatsional Rossiya", Rossiya konservativ partiyasi, RF Xalq partiyasi, Rossiya xalqvatanparvarlik partiyasi, Rossiya xalqrespublikachilar partiyasi, "Liberal Rossiya" partiyasi, "Tadbirkorlikni rivojlantirish partiyasi", Rossiya Mehnat partiyasi, Pensionerlar partiyasi, Rossiya sotsialdemokratik partiyasi va boshqa partiyalar; "Urush faxriylari — tinchlik uchun", "Askar onalari", "Qadrqiymat va mehrmuruvvat" va boshqa harakatlar faoliyat koʻrsatadi. Rossiya mustaqil kasaba uyushmalari federatsiyasi koʻpgina tarmoq kasaba uyushmalarini birlashtiradi. == Xoʻjaligi == Строка 98 ⟶ 101 : Rossiyada taʼlimning barcha turlarini takomillashtirishning maqsad va vazifalari 2000 yilda kabul etilgan RF Milliy taʼlim doktrinasi va 2010 yilgacha boʻlgan davrda taʼlimni modernizatsiyalash konsepsiyasida belgilangan. Kelgusida ham umumiy taʼlim maktabi yosh avlodga taʼlim va tarbiya berishning asosiy boʻgʻini boʻlib qoladi. 2000 yil mamlakatda 68804 maktab boʻlib, uning 635 tasi xususiy maktab edi. Ularda 1748 ming oʻqituvchi 20879 ming oʻquvchiga taʼlim beradi. Rossiyada hunartexnika taʼlimi beradigan texnika kollejlari, tijorat bilim yurtlari, markazlar, biznesmaktablar va b bor. 2000 yilda 2589 davlat oʻrta maxsus oʻquv yurtida 2312 ming oʻquvchi taʼlim oldi. Oliy oʻquv yurtlari tarkibiga unt, oʻquv akademiyalari, oliy bilim yurtlari, konservatoriya va intlar kiradi. 2000/2001 oʻquv yili Rossiyadagi 965 oliy oʻquv yurtida 4742 ming talaba oʻqidi, shu jumladan, 358 nodavlat oliy oʻquv yurtida 471 ming talaba taʼlim oldi. Moskva, Sankt-Peterburg, Samara, Yekaterinburg untlari eng qad. va yirik untlar hisoblanadi. Rossiya Fanlar akademiyasi mamlakatdagi ilmiy tadqiqotlar ishlariga rahbarlik qiladi, uning intlari ilmfanning eng muhim sohalarida ilmiy tadqiqotlar olib boradi. Bundan tashkari, Rossiya tibbiyot FA, Rossiya taʼlim akademiyasi, qishloq xoʻjalik FA, Rossiya badiiy akademiyasi (1992) ham faoliyat yuritadi. Rossiyada 130 mingdan koʻproq kutubxona bor. Eng yiriklari: Rossiya davlat kutubxonasi (42 mln. asar), Rossiya milliy kutubxonasi (33 mln. asar), M.I. Rudomino nomidagi umumrossiya davlat chet el adabiyoti kutubxonasi (4,4 mln. asar), Davlat ommaviy tarix kutubxonasi (3,2 mln. asar), Davlat ijtimoiy-siyosiy kutubxonasi (2,2 mln. asar) va boshqa 2000 i. mamlakatda 1664 muzey ishladi. Mashhurlari: Ermitaj, Petergof, Kunstkamera, [[Kreml\|Moskva Kremli]], Davlat tarix muzeyi, Tretyakov galereyasi, "SpasskLutovinovo", "Tarxanlar" va boshqa == Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi == Строка 211 ⟶ 214 : * [[Petrozavodsk]] * [[Vladivostok]] * [[Tomsk shahri\|Tomsk]] * [[Rostov-na-Donu]] * [[Grozniy]] Строка 237 ⟶ 241 : Oʻrmon zonasining shimoliy qismi(tayga zonachasi)dagi podzol tuproqlarda ignabargli daraxtlar – qoraqaragʻay, oqqaragʻay, kedr va qaragʻay oʻrmonlari, Yeniseydan Sahrdagi tayga-toʻng tuproqlarda igna bargli tayga daraxtlari – sibir va dauriya tilogʻochlari, Uzoq Sharqda esa, qoraqaragʻay va oqqaragʻay oʻsadi. Tayga zonachasida (ayniqsa, Gʻarbiy Sibirda) botqoqlik koʻp. Taygadan janubroqda, Sharqiy Yevropa tekisligida aralash oʻrmonlar bor. Chimli podzol tuproqlarda oqqayin va togʻterak, eman, zarang, qayrogʻoch, Sharqiy Yevropa tekisligida oʻrmon zonasining chekka janubida eman, joʻka va boshqa Keng bargli daraxtlar oʻsadi. Sharqiy Yevropa va Gʻarbiy Sibirda qora va togʻ kashtan tuproq, Kaspiyboʻyi pasttekisligida och kashtan va qoʻngʻir, shoʻrxak tuproqlar uchraydi. --> ~~{{commons\|Category:Russia}}~~ {{Yevropa}} {{MDH}} Строка 247 ⟶ 250 : {{G 20 sammitlari}} {{Rossiya Prezidenti}} == Manbalar == {{~~Reflist~~manbalar\|2}} {{~~OʻzME~~ЎзМЭ}} [[~~Turkum~~Category:~~Rossiya~~Yevropa]] [[~~Turkum~~Category:~~Yevropa~~Osiyo]] [[~~Turkum~~Category:~~Osiyo~~Rossiya]] [[Category:Transkontinental davlatlar]]