Ruminiya

Ruminiya -{România}-
Bayroq Gerb
Shior: yoʻq
Madhiya: Deşteaptă-te, Române!
Ruminiya Xaritasi
Poytaxt	Buxarest
Rasmiy til(lar)	Rumincha
Hukumat	Yarim-prezidentlik davlat
•  Prezident   Traian Băsescu  •  Bosh vazir   Emil Boc
Mustaqillik   Usmonlilar imperiyasidan (1877-yil 9-mayda)
Maydon
• Butun	238 391 -{km²}- (83-)
• Suv (%)	3
Aholi
• 2014-yil roʻyxat	19 942 642 (58- oʻrin)
• Zichlik	84,4 kishi/-{km²}-
YaIM (XQT)	2013- yil roʻyxati
• Butun	$372 017 mln. (46-)
• Jon boshiga	$18 365
Pul birligi	Ley (RON)
Vaqt Mintaqasi	(-{UTC}-+2)
• Yoz (-{DST}-)	(-{UTC}-+3)
Qisqartma	-{RO}-
Internet domen	-{.ro}-
Telefon prefiksi	+40

Ruminiya (Romania) — Yevropaning janubiy sharqida joylashgan davlat. Maydoni 238391 km². Aholisi 21,33 mln. kishi (2012). Poytaxti — Buharest shahri. Maʼmuriy jihatdan 40 uyezd (iudet) va uyezdga tenglashtirilgan Buharest munitsipiyasiga boʻlinadi.

Davlat tuzumi

Ruminiya — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1991-yil 8-dekabrdagi umumxalq, referendumida maʼqullangan. Davlat boshligʻi — prezident. U aholi tomonidan umumiy toʻgʻri, teng va yashirin ovoz berish yoʻli bilan 4-yil muddatga saylanadi va 2 muddatdan ortiq saylanishi mumkin emas. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni 2 palatali parlament, ijrochi hokimiyatni hukumat amalga oshiradi.

Tabiati

Ruminiya hududining aksari qismini togʻlar va tepaliklar (oʻrtacha balandligi 800 m) egallaydi. Asosiy togʻ tizmasi — Karpat mamlakat hududida katta yey shaklini hosil qiladi (eng baland nuqtasi — Moldavyanu togʻi 2544 m). Karpat togʻlarida kuchli zilzilalar boʻlib turadi. Transilvaniya platosi va Gʻarbiy Ruminiya togʻlari ham Karpat tizmasiga mansub. Janubda Quyi Dunay pasttekisligi va Gʻarbda Oʻrta Dunay pasttekisligi joylashgan. Dunay etaklari bilan Qora dengiz oraligʻida Dobruja platosi choʻzilgan. Ruminiya xududida Qora dengiz sohilining uzunligi 245 km. Konstansadan shimolroqda qirgʻoqlari aksari qismi past, ayrim joylari botqoq, qum tillari va liman (qoʻltiqcha)lar bilan parchalangan, qirgʻoqqa yaqin joylarda orol koʻp. Foydali qazilmalardan neft va gaz, toshkoʻmir, temir, polimetall, mis va oltin rudalari, boksit, toshtuz konlari topilgan. Iqlimi — moʻtadil kontinental iqlim.

Eng katta daryosi — Dunay. Uning asosiy irmoqlari: Prut, Siret, Olt, Yalomitsa. Pasttekisliklarda, asosan, unumdor qora tuproq, balandliklarda qoʻngʻir va kulrang oʻrmon, togʻlarda, asosan, togʻoʻtloq tuproqlar tarqalgan. Daryo qayirlarida oʻtloq, qamishzor, oʻrmonlar bor. Transilvaniya platosi, Moldaviya qiri, Dobrujaning eng baland joylari va Karpat togʻ oldida (400–700 m balandlikkacha) qoraqayin aralash emanzorlar mavjud. Karpat togʻlarida (800–1200 m balandlikkacha) qoraqayinlar, balandroqda (1500–1800 m gacha) igna bargli daraxtlar usadi. Togʻlarning eng baland joylari subalp va alp oʻtloqlari bilan band.

Hayvonot dunyosi xilmaxil. Oʻrmonlarda boʻri, tulki, qoplon, boʻrsiq, quyon, olmaxon, qushlardan boyoʻgʻli, qizilishton, kakku va boshqalar yashaydi. Togʻ echkisi, toʻngʻiz, ayiq, bugʻu, dashtlarda sugʻur, yumronqoziq, dala sichqoni uchraydi. Ruminiya hududida Retezat milliy bogʻi va bir necha qoʻriqxona tashkil etilgan.

Aholisining 90%ga yaqini ruminlar. Venger, nemis, loʻli, ukrain, serb va ruslar ham yashaydi. Rasmiy til — rumin tili. Shahar aholisi 55,4%. Dindorlarining aksariyati — pravoslav xristianlar. Yirik shaharlari: Buharest, KlujNapoka, Timishoara, Yassi, Brashov, Galats, Krayova, Konstansa, Ployeshti.

Tarixi

Ruminiya hududida odam ilk paleolit davridan yashaydi. Transilvaniya, Moldova va Valaxiyada dak qabilalari yashagan. Miloddan avvalgi I asr oʻrtalarida getdaklar qabila ittifoqi shakllanib, keyinchalik uning asosida davlat paydo boʻla boshlagan. I-asr boshlarida daklar yashaydigan hududni Rim bosib olib, Dakiya nomi bilan oʻz viloyatiga aylantirdi, daklar esa romanlashtirildi. 271-yil Rim imperiyasi inqirozga uchrashi natijasida rimliklar Dakiyadan chiqib ketishga majbur boʻldi. Keyinroq bu yerlarga gunnlar, gepidlar, avarlar kirib kela boshladi. 6—7-asrlarda slavyanlar koʻchib kelib oʻrnashdi. 8—10-asrlarda Ruminiya hududining talaygina qismi Birinchi Bulgʻor podsholigi tarkibiga kirdi. 10—11-asrlarda bijanaklar, qipchokdar, 13-asrda moʻgʻullar bostirib keldi. 14-asrda ikki mustaqil davlat — Valaxiya va Moldova knyazliklari tashkil topdi. 16-asrga kelib, ular Usmonli turk imperiyasi qoʻl ostiga oʻtdi. 1688-yil Transilvaniya Gabsburglar davlatiga qoʻshib olindi. 17—19-asrdagi Rossiya—Turkiya urushlari natijasida Usmonli turk imperiyasi zaiflashdi, bu esa Valaxiya va Moldova xalqlarining milliy ozodlik kurashiga qulay sharoit yaratdi. Valaxiya va Moldova knyazliklari muxtoriyatga erishdi, ularning xalqdari yagona davlat (1861-yildan Ruminiya)ga birlashdilar. 1862-yil Buharestda milliy majlis chaqirilib, yagona hukumat tuzildi. 1877-yil Ruminiya toʻla mustaqillikksa erishdi va 1881-yil qirollik deb eʼlon qilindi.

1-jahon urushi boshlarida Ruminiya Antanta davlatlari bilan ittifoq tuzib, Avstriya-Vengriya hududining bir qismini qoʻshib oldi va urushga kirishdi. Urush natijasida Ruminiya hududi va aholisi ikki baravar koʻpaydi: 1918-yil unga Transilvaniya qoʻshib berildi. Shu yili Bessarabiya va Shimoliy Bukovinani bosib oldi.

1929—33-yillardagi jahon iqtisodiy boʻhroni Ruminiya sanoati (neftdan tashqari) va qishloq-xoʻjaligiga salbiy taʼsir qildi. 1928—33-yillarda hukumat tepasiga vaqti-vaqti bilan millatchi tsaranistlar partiyasi kelib, mamlakat iqtisodiyotini gʻarbga tobe qilib qoʻydi. Natijada Ruminiyaning gʻarbga qaram boʻlishi kuchaydi. 1926-yil chet elga badargʻa qilingan taxt vorisi Karol 1930-yil mamlakatga qaytib keldi va Karol II nomi bilan taxtga chiqdi. 1931-yil "Temir gvardiya" degan fashistik tashkilot tuzildi. 1939-yil martda Ruminiya bilan Germaniya oʻrtasida tuzilgan iqtisodiy bitim mamlakat iqtisodiyotini asoratga soldi.

2-jahon urushi boshlanishida Ruminiya hukumati betaraflik siyosatini eʼlon qildi, lekin 1940-yil yozida bundan voz kechdi. Mamlakat fashizm yoʻliga oʻtdi. Oʻsha yil 23-noyabrda Ruminiya Berlin paktiga qoʻshildi va 2-jahon urushida qatnasha boshladi. 1944-yil 23-avgustda Ruminiya hukumati agʻdarib tashlandi. Mamlakatning yangi hukumati 24-avgust kuni Germaniyaga urush eʼlon qildi. 1944-yil 25-oktabrda Ruminiya hududi batamom ozod etildi. 1947-yil monarxiya tugatilib, Ruminiya Xalq Respublikasi eʼlon qilindi (1965-yil 21-avgustdan 1989-yil 22-dekabrgacha Sotsialistik Respublika deb atalgan).

1948—89-yillarda Ruminiya Kompartiyasi (1921-yil tashkil etilgan, 1948—65-yillarda Ruminiya Ishchi partiyasi deb nomlangan) hukmronligi davrida mamlakat Sovet Ittifoqi taʼsirida boʻldi. Ayniqsa, N.Chaushesku diktatorlik rejimi (1965—89-yillar) davlat rivojiga halokatli taʼsir qildi. 1989-yil qoʻzgʻoloni natijasida hukumat agʻdarib tashlandi, Chaushesku qatl etildi, Ruminiya KP tugatildi, mamlakat nomi oʻzgartirilib, "Ruminiya" deb atala boshladi. Hokimiyat tepasiga Milliy qutqarish fronti kengashi, 1990-yil fevraldan Muvaqqat milliy kelishuv kengashi keldi. 1990 va 1992-yillarda birinchi marta demokratik saylov oʻtkazildi. Ruminiya — 1955-yildan BMT aʼzosi. Oʻzbekiston Ruminiya suverenitetini 1991-yil 20-dekabrda tan olgan va 1995-yil 6-oktabrda diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan.

Milliy bayrami — 1 dekabr — Ruminiya milliy kuni (1918).

Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari

Demokratik partiya, 1993-yil asos solingan; Milliy liberal partiya, 1990-yil roʻyxatga olingan; Ruminlar milliy birligi partiyasi, 1990-yil tuzilgan; Ruminiya Sotsial Demokratik partiyasi (Partidul Social Democrat), 2001-yil Ruminiya Sotsial Demokratiya partiyasi (Partidul Democraţiei Sociale in România) bilan Rumin Sotsial Demokratik partiyasi (Partidul Social Democrat Român) qoʻshilishi natijasida tashkil topgan; Ruminiya vengerlari demokratik ittifoqi, 1989-yil tuzilgan; Bukj Ruminiya partiyasi, millatchi partiya. Ruminiya erkin kasaba uyushmalari milliy konfederatsiyasi, 1993-yil tuzilgan; Milliy kasaba uyushma bloki; "Alfa" milliy kasaba uyushma karteli.

Xoʻjaligi

Ruminiya — industrial-agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 41%, qishloq va oʻrmon xoʻjaligining ulushi 19%, xizmat koʻrsatish tarmogʻi ulushi 40%.

Sanoati

Ishlab chiqarish vositalari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar ustun (?!). Yoqilgʻi-energetika bazasining negizini gaz, koʻmir va neft tashkil etadi. Elektr energiyaning koʻp qismi issiqlik elektr stansiyalarida hosil qilinadi (1-yilda oʻrtacha 55 mlrd. kVtsoat). Neft konlari, asosan, Janubiy va Sharqiy Karpat etaklarida joylashgan. Temir, boksit, polimetall rudalari, mis, oltin, toshtuz va h.k. qazib olinadi. Neftni qayta ishlashning asosiy markazlari — Ployeshti, Brazi, Piteshti, Dermeneshti. Metallsozlik, qora va rangli metallurgiya rivojlangan. Slatinada alyuminiy, Kopsha-Mikeda qoʻrgʻoshin va rux, Baya-Mareda mis eritiladi. Mashinasozlik, asosan, neft qazib olish va uni qayta ishlash, kimyo sanoati, yengil va oziq-ovqat sanoati, energetika uchun texnologiya mashina uskunalari va elektrtexnika mahsulotlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan. Avtobuslar, temir yoʻl transporti vositalari, qurilish mashinalari, kemalar va traktorlar ham ishlab chiqariladi. Kimyo sanoatining asosiy mahsulotlari: soda, xlor, oltingugurt kislotasi, mineral oʻgʻit, sintetik kauchuk, plastmassa, smola, kimyoviy tola, dori-darmon, boʻyoq, lak va boshqalar. Binokorlik materiallari ishlab chiqarish, sellyulozaqogʻoz, yogʻochsozlik (ayniqsa, mebel), toʻqimachilik tarmoqlari rivojlangan. Oziq-ovqat (meva va sabzavot konservalari, yogʻ, vino, pishloq) sanoatining ham salmogʻi katta. Asosiy sanoat markazlari: Buharest, Konstansa, Yassi va Timishoara..

Qishloq xoʻjaligiga yaroqli barcha yerlar salkam 15 mln. gektar. Shundan salkam 2,5 mln. gektari sugʻoriladi. Dehqonchilik ustun. Asosiy ekinlari: makkajoʻxori, bugʻdoy, arpa, suli. Texnika ekinlaridan qand lavlagi va kungaboqar yetishtiriladi. Sabzavotchilik, bogʻdorchilik va uzumchilik (asosan, vinobop navlar) rivojlangan. Goʻsht chorvachiligi yetakchi: qoramol, choʻchqa, qoʻy, echki boqiladi. Baliqchilik, parrandachilik, asalarichilik, pillachilik, oʻrmon xoʻjaligi rivojlangan. Qishloq xoʻjaligi mamlakatning oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyojini 60% qondiradi.

Tashqi iqtisodiy aloqalari

Ruminiya chetga traktor, avtomobil, transport vositalari, kimyoviy oʻgʻit va neft mahsulotlari, qora metallar prokati, quvur, mebel, sement, poyabzal, gazlama, tovush yozish apparatlari, mineral xom ashyo chiqaradi. Chetdan turli mashinamexanizmlar, kimyoviy mollar, yoqilgʻi va xom ashyo, oziq-ovqat, keng isteʼmol mollari keltiradi. Tashqi savdoda Germaniya, Italiya, Rossiya, Fransiya bilan hamkorlik qiladi. Pul birligi — ley.

Transporti

Ruminiyaning Markaziy Yevropa mamlakatlaridan Qora dengiz va Dunayga oʻtiladigan tranzit yoʻllaridagi ahamiyati katta. Mamlakatning umumiy yuk aylanmasida temir yoʻlning ulushi qariyb 39,5%, dengiz transportining ulushi 48,8%, avtomobil transportining ulushi 7,1%, truboprovod transportining ulushi 3,2%, daryo transportining ulushi 1,4%. Temir yoʻllar uzunligi 11,4 ming km, avtomobil yoʻllari 153 ming km. Asosiy dengiz porti — Konstansa, daryo portlari — Breila, Jurju va Galats. Buharest (Otopen) va Konstansada xalqaro aeroportlar bor.

Tibbiy xizmati

Davlatga qarashli poliklinika va kasalxonalar bilan bir qatorda xususiy shifoxonalar ham bor. Vrach va farmatsevtlar 5 ta tibbiyotfarmatsevtika institutida, oʻrta tibbiyot xodimlari tibbiyot maktablari va litseylarda tayyorlanadi. R.da 100 dan ortiq balneologiya va 23 iqlimiy kurort bor. Eng mashhurlari: Eforiya, Mangaliya, Konstansa, Sinaya, PoyanaBrashov va boshqa

Maorifi, ilmiy va madaniymaʼrifiy muassasalari. R.da taʼlim tizimi kuyidagicha: 3 yoshdan 6 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun bolalar bogʻchalari mavjud. 6 yoshdan 8-yillik maktabda taʼlimtarbiya beriladi, soʻng 2-yillik litsey boskichi boshlanadi. 10 ylik maktab negizida hunartexnika tayyorgarligi amalga oshiriladi. Litseyni bitirganlar oliy oʻquv yurtida oʻqishni davom ettirishi mumkin. Yirik oliy oʻquv yurtlari: Buharest universiteti (1864), KlujNapoka, Brashov, Krayova, Galats, Yassi, Timishoara sh.larida untlar, politexnika intlari va boshqa oʻquv yurtlari bor. R.da Fanlar akademiyasi, Tibbiyot fanlari, Qishloq xoʻjaligi fanlari va oʻrmon akademiyasi, ijtimoiy-siyosiy FA, ularning filiallari va i.t. institutlari, idoraviy i.t. institutlari bor. FAning kutubxonasi, Markaziy davlat kutubxonasi, Buharest universitetining markaziy kutubxonasi, politexnika institutining kutubxonasi va boshqa kutubxonalar, shuningdek, tasviriy sanʼat, tarix, etnografiya, arxeologiya, yodgorlik muzeylari mavjud.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. R.da koʻpgina gaz., jur. va byulletenlar nashr etiladi. Eng muximlari: "Adeverul" ("Haqiqat", mustaqil kundalik gaz., 1989-yildan), "Az" ("Bugun", kundalik gaz., 1990-yildan), "Viktorul rominesk" ("Ruminiya kelajagi", kundalik gaz., 1990-yildan), "Vyasa kapitaley" ("Poytaxt hayoti", kundalik gaz., 1990-yildan), "Demokratsiya" ("Demokratiya", haftanoma, 1990-yildan), "Dreptatya" ("Adolat", kundalik gaz., 1990-yildan), "Lumya az" ("Bugungi dunyo", mustaqil tashqi siyosat haftanomasi, 1963-yildan), "Rominiya libere" ("Ozod Ruminiya", kundalik mustaqil gaz., 1943-yildan), "Tribuna ekonomika" ("Iqgisodiy minbar", haftalik jur., 1990-yildan). A. M. Pres — Mustaqil xususiy agentlik, 1991-yil asos solingan; Milliy axborot agentligi — Rompres, 1990 -yil"Ajerpres" agentligi qayta tashkil etilishi natijasida tuzilgan. Radio va Erkin rumin televideniyesi, 1989-yil Rumin radio va televideniyesi asosida barpo etilgan.

Adabiyoti

Asrlar davomida marosim, doyna (ishqiy) va gayduk qoʻshiqlari milliy adabiyot shakli, rumin tilining takomillashuv vositasi boʻlib kelgan. Boyar Nyakshuning xati (1521) dastlabki yozma yodgorlik hisoblanadi. 16-a.da dunyoviy mazmundagi didaktik asar yaratilishi, diniy kitoblar rumin tiliga tarjima qilinishi tarjimachilik va noshirlik rivojiga turtki boʻldi. Rumin tili va adabiyotining qaror topishida G. Ureke (1590—1647), M. Kostin (163391), Y. Nekulche (1672—1745) va boshqa ijodining ahamiyati katta. Ularning qalamiga mansub yilnoma va xronikalar adabiy mavzu va uslub namunasi boʻldi. 18-a. oxiri va 19-a. 1-yarmida D. Kantemirning allegorik nasri, Ye. A. va N. Vekereskularning lirik va epik sheʼriyati adabiyot rivojiga salmokli hissa qoʻshdi. G. Asaki bilan Y. EliadeRedulesku xalq ijodiyotiga asoslanuvchi yangi rumin adabiyotini yaratdilar. 19-a. 1-yarmiadabiyotiga yorqin romantizm ruxi singa boshladi. V. Kirlovi, G. Aleksandresku, A. Pann, A. Russo kabi yozuvchilar milliy tarix va folklorga alohida eʼtibor berdilar. 19-a. oxiri va 20-a. boshlarida, ayniqsa, 1-jahon urushidan soʻng hayotni haqqoniy aks ettiruvchi adiblar (Y. Agirbichanu, L. Rebryanu, K. Petresku, J. Kelinesku) ijod qila boshladi. Xususan, M. Sadovyanu asarlarida qad. va yangi davr rumin turmushining turli qirralari oʻz ifodasini topdi. 2-jahon urushidan soʻng , ayniqsa, mamlakat sotsialistik rivojlanish yoʻliga oʻtgach, adabiyotga sotsialistik realizm zoʻrlab tiqishtirildi, natijada adabiy asarlar bir yoqlama, sayoz tus oldi.

Meʼmorchiligi

Ruminiya hududida frakiylar, skiflar, keltlarning madaniyat yodgorliklari, Qora dengiz boʻylaridagi antik shaharlar (Kallatiya, hozirgi Mangaliya; Istriya; Tomi, hozirgi Konstansa) qoldiklari, Transilvaniya togʻlarida daklar qalʼalarining harobalari saqlangan. Transilvaniya oʻrta asrlar madaniyati Markaziy Yevropa mamlakatlari, Valaxiya madaniyati esa VizantiyaSerbiya meʼmorligi bilan birga, moldovan meʼmorligi oʻziga xos tarzda rivojlangan. 14—17a.larda tosh va gʻishtdan uylar, mahobatli minora va darvozali istehkomlar qurilgan. Xalq turar joylari ochiq galereyalar bilan, oʻymakorlik, naqshinkorlik va koshinkorlik usulida qurildi. 16—18-a.larda barpo etilgan mahobatli inshootlar (KurtyadeArjashdagi yepiskop cherkovi, 1512—17; Buharestdagi Stavropolis cherkovi, 1724—30; Buharest yaqinidagi Mogoshoaya saroyi, 1700—02 va boshqalar) ham shunday usullarda bezatildi, hashamdorlikka intilish kuchaydi, 18a. oxiri meʼmorligida klassitsizm urf boʻldi. 19-a. 2-yarmida sanoat va shaharlar rivojlanishi bilan qorishiq meʼmorlik ruhida jamoat binolari (Buharestdagi Ateneum, Adliya saroyi va boshqalar) va xalq meʼmorligi anʼanalari asosida binolar (Buharestdagi Bufetul) qurish avj oldi. 20-a. 30-yillarida neoklassitsizm belgilari ustunlik qilgan boʻlsa (Buharestdagi Respublika saroyi), asrning 2-yarmida industrial usullar joriy etildi, yangi shaharlar barpo qilindi.

Tasviriy sanʼati Egey madaniyatiga yaqin. Neolit davriga mansub guldor sopol idishlar, haykalchalar, 4-a.ga mansub zargarlik buyumlari topilgan. 12-a.dan boshlab Transilvaniya sanʼati Markaziy Yevropa sanʼati bilan hamohang rivojlangan (14—15-a. devoriy rasmlari, dastgoh rangtasviri, 17-a. qabr haykaltaroshligi). 18-a. devoriy rassomligi va haykaltaroshlikda barokko uslubi seziladi. 14— 18-a.lar amaliy bezak sanʼatida metallga badiiy ishlov berish urf boʻldi. Valaxiya va Moldovaning oʻrta asrlar sanʼati Vizantiya, Serbiya, Bolgariya taʼsirida boʻldi. 16-a. cherkovlari devoriy rasmlar bilan, 17—18-a.larda esa oʻymakorlik bilan bezatildi. 14— 15-a.larda miniatyura (usta Gavril Urik) va rangtasvir (Kurtyade Arjeshda avliyo Nikolay cherkovidagi rasmlar) paydo boʻddi. 16-a. rangtasvirida dunyoviy rux yuzagakeddi. 17—18-a.lardagi Valaxiya rangtasvirida folklor ruxi (FilipeshtidePedurdagi cherkov rasmlari, 1692 , rassom P. Mutu) ustunlik qiladi. 18-a. oxiri — 19-a. boshlarida dunyoviy sanʼat yuksaldi. 20-a. boshlaridagi rassomlar ijodida fovizm, kubizm va ekspressionizm anʼanalari xalqchil milliy ideallar bilan qoʻshiddi (Sh. Lukyan, T. Pakladi, K. Ressu va boshqalar). Siyosiy grafika yuqori darajaga koʻtarildi (N. Tonitsa, A. Jikidi va boshqalar). 20-a. 2-yarmida amaliy bezak sanʼatining har xil turlari — kulolchilik, badiiy oynachilik, kashtachilik rivoj topdi. Bu sohada yangi shakllarni izlashga, qad. anʼanalardan, noyob ifoda vositalaridan foydalanishga qiziqish kuchaydi.

Musiqasi

Marosim, mehnat (choʻpon), muhabbat qoʻshikdari, allalar, ballada va doynalar, laparlar oʻziga xosligi bilan ajralib turadi. Xalq cholgʻu asboblari: skripka, kobza, simbala, fluyer, fleyta (nay) va boshqa Leutar deb atalgan mohir musiqachilar folklorni ommalashtirishda katta ish qiddilar. Ruminiya davlati yuzaga kelishi bilan (1862) professional rumin musiqasi rivoj topdi. A. Flextenmaxer, E. Kaudella, Ch. Porumbesku, J. Shtefenesku, K. Dimitresku, G. Dima, G. Muzichesku dastlabki milliy sahna, xor qoʻshiklarini ijod qiddilar. 20-a. 1-yarmida bu maktab gʻoyat ravnaq topdi. Kompozitorlik maktabi asoschisi J. Enesku, shuningdek, M. Jora, S. Dragoy, M. Andriku, P. Konstantinesku kabi isteʼdodli kompozitorlar yetishib chikdi. 1920-yil rumin kompozitorlar jamiyati tuzildi, musiqashunoslik rivojlandi. 20-a. 2-yarmida oratoriya, kantata, operetta, ommaviy qoʻshiq, estrada, teatr va kino musiqasi kabi janrlar yuzaga keldi. R.da 10 ta musiqa teatri, 20 ta simfonik orkestr, xalq musiqa ansambllari, xor jamoalari, 2 ta konservatoriya bor. M. Basarab, K. Silvestri, M. Bredichanu kabi dirijyorlar, 3. Palli, N. Xerlya, A. Floresku, T. L ukachu kabi xonandalar, Sh. Georgiu, Y. Voyku, Sh. Ruxa kabi sozandalar mashhur.

Teatri qad. oʻyin va marosimlardan boshlangan. Ular orasida "kelushariy" (nikoh marosimi) va "brezaya" (yangi yil marosimi) ayniqsa oʻziga xos. R.da dastavval maktab teatrlari paydo boʻldi. 1841-yil Yassida teatr binosi qurildi. 1852-yil Buharestda Katta teatr (1877-yildan Milliy teatr) ish boshladi. Soʻngra bir qancha shaharlarda turli yoʻnalishdagi teatrlar ochildi. 19—20-a.larda G. Manolesku, A. Romanesku, K. Nottara, A. Prutyanu, keyinchalik ularning izdoshlari A. Demetriade, T. Bulandra va boshqa realistik anʼanalarni davom ettirdilar. Ular jahon mumtoz dramaturgiyasi asarlarini va mahalliy mualliflarning pyesalarini sahnalashtirdilar. Eng mashhur aktyorlari: Ruminiya Beligan, A. Buzesku, G. VasiliuBirlik, K. Antoniu, M. Bachu, D. Kocha, rej.lari: M. Gelerter, L. Jurjesku, S. Aleksandresku, Y. Pola, L. Chuley va boshqa

Kinosi

Filmlar 1897-yildan suratga olina boshlagan. 1911-yil birinchi film — "Peshonaga yozilgan muhabbat" ishlab chiqarildi. 1950 -yil"Vodiy jarangi", 1952 -yil"Mitrya Kokor" filmlari yaratildi. 20-a.ning 2-yarmida "Tashnalik", (rej. M. Dregan), "Dunay toʻlqinlari" (rej. L. Chuley), "Panjarasiz osmon" (rej. F. Muntyanu), "Hokimiyat va haqiqat", "Fitna" (rej. M. Markus), "Devor" (rej. K. Vayeni), "Lahza" (rej. Vitanidis) kabi falsafiy, axloqiy filmlar yaratildi. Y. PopeskuGoponing multfilmlari jahonga mashhur. Tanikli aktyorlari — Ruminiya Beligan, M. Pogonat, M. Barbu, I. Petresku va boshqa 1963-yil kino xodimlari jamiyati tuzilgan. Kino mutaxassislari Y.L.Karajale nomidagi teatr va kino sanʼati institutida tayyorlanadi.

Oʻzbekiston — Ruminiya munosabatlari

Asosiy maqola: Oʻzbekiston — Ruminiya munosabatlari.

Havolalar

• Ruminiya: demokratiyaga oʻtish