Oʻzbek yozuvi: различия между версиями
Sf7 uz (обсуждение | вклад) м (1 revision imported: Oʻzbekiston) |
Sf7 uz (обсуждение | вклад) Нет описания правки |
||
Строка 3:
==Arab yozuvi==
{{main|Eski oʻzbek yozuvi}}
Oʻzbekistonda arablar istilosidan to 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab
Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Строка 53:
==Kiril yozuvi==
{{main|Oʻzbek kirill alifbosi}}
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik. Lekin
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Строка 101:
== Lotin yozuvi ==
{{main|Oʻzbek lotin alifbosi}}
=== Lotin yozuviga koʻchish ===
20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1995-yilda qaror qilindi. Buning natijasida biz oʻzbek xalqining oxirgi asr tez rivojlanish davrida davomida yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Lekin dunyoning
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Строка 144:
|}
=== Alifbolardagi mosliklar ===
|
Версия от 12:35, 1 июня 2018
Arab yozuvi
- Asosiy maqola: Eski oʻzbek yozuvi.
Oʻzbekistonda arablar istilosidan to 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuvini oʻzgartirish boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning va savodsizligimizning sababchisi ekanligi eʼlon qilindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi.
Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Yanalif
- Asosiy maqola: Yanalif.
1929-yildan boshlab arab yozuvidan yangi lotin vozuviga (yanalif) o‘tilgan. U 1940-yilgacha ishlatilgan.
A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
G g | Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
N n | N̡ ᶇ | O o | Ө ө | P p | Q q | R r | S s |
Ş ş | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
' |
Kiril yozuvi
- Asosiy maqola: Oʻzbek kirill alifbosi.
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik. Lekin
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж |
З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н | О о |
П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц |
Ч ч | Ш ш | Ъ ъ | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я | Ў ў |
Қ қ | Ғ ғ | Ҳ ҳ |
1940 yildan 1991 yilgacha oʻrta hisob bilan oʻzbek tilida 50 ming nomda 50 million nusxada kitoblar chop etilganini (bunga shu yillari nashr etilgan jurnal, gazetalar kirmaydi) hisobga olsak, biz yana lotin yozuviga oʻtishda qanchadan-qancha adabiyotdan yiroqlashishimiz mumkinligi ayon boʻladi.
Lotin yozuvi
- Asosiy maqola: Oʻzbek lotin alifbosi.
Lotin yozuviga koʻchish
20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1995-yilda qaror qilindi. Buning natijasida biz oʻzbek xalqining oxirgi asr tez rivojlanish davrida davomida yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Lekin dunyoning baʼzi rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlarning salmoqli miqdori shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning katta foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.
A a | B b | D d | E e | F f | G g | H h | I i |
J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p | Q q |
R r | S s | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z |
Oʻ oʻ | Gʻ gʻ | Sh sh | Ch ch | ng | ʼ |
Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
Alifbolardagi mosliklar
|
Oʻ
Qoidalar
Ts (Ц) harfi
- Soʻz boshida yoki soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin S yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida unli tovushdan keyin Ts yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
цирк | sirk | cirk, tsirk | ||
цех | sex | cex, tsex | ||
реакция | reaksiya | reakciya, reaktsiya | ||
акционер | aksioner | akciober, aktsioner | ||
федерация | federatsiya | federaciya, federasiya | ||
функция | funksiya | funktsiya, funkciya |
Ye (Е) harfi
- Soʻz boshida yoki soʻz urtasida unli tovushdan keyin Ye yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin E yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
енгил | yengil | engil | ||
етти | yetti | etti | ||
Низоев | Nizoyev | Nizoev | ||
қаерда | qayerda | qaerda |
Qattiq X va yumshoq H harflari
- Kirill Ҳ harfi lotincha H yoziladi.
- Kirill X harfi lotincha X yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
дорихона | dorixona | dorihona, dorikhona | ||
жаҳон | jahon | jaxon, jakhon |
Istisnolar
Ya (Я) harfi
- Сентябр soʻzi lotincha sentabr yoziladi.
- Октябр soʻzi lotincha oktabr yoziladi.
Bosh harflar
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
БАРЧАМИЗНИ | BARCHAMIZNI | BARChAMIZNI | ||
ЧИҚИШ | CHIQISH | ChIQISh | ||
Шаҳар | Shahar | SHahar |
Abbreviaturalar
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
МЧЖ | MCHJ[1] | MChJ, MCJ | ||
ЕВБ | YVB | YEVB, YeVB, EVB |
Manbalar
- ↑ Oʻzbek tilining imlo lugʻati. Toshkent, 1995. 25-b.
|