Qoʻqon: различия между версиями
м
Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}"
Sf7 uz (обсуждение | вклад) („{{Bilgiquti aholi punkti | oʻzbekcha nomi = Qoʻqon | mavqe = shahar | mamlakat...“ yozuvi orqali yangi sahifa yaratildi) |
Sf7 uz (обсуждение | вклад) м (Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}") |
||
| (не показаны 2 промежуточные версии этого же участника) | |||
Строка 68:
}}
'''Qoʻqon''' ({{lang-ru|Кока́нд}}) — [[Farg‘ona viloyati]]da, sharqiy [[Oʻzbekiston]]dagi shahar. Soʻx daryosining quyi oqimida joylashgan. Transport yoʻli stansiyasi. Aholisi 239
Shahar tarixi Qoʻqon xonligining tarixi bilan chambarchas bogʻliq. Shuningdek, u [[Fargʻona viloyati|Fargʻona viloyatidadagi]] eng katta shaharlardan biri. U vodiydagi transport qadimiy karvon yoʻllar kesishgan joyda joylashgan edi.
== Tarixi ==
Строка 74 ⟶ 76 :
Qoʻqonga oid dastlabki maʼlumotlar 10-asr yozma manbalarida uchraydi. Etimologiyasi haqida turli taxminlar bor [masalan, Istaxriy va Ibn Havqal asarlarida "Havokand" (Hoʻkand) shaklida, yaʼni "goʻzal", "yoqimli" yoki "shamol shahri" maʼnosida uchraydi]. Keyingi asrlarda "Hoʻqandi latif" degan atama ham ishlatilgan. Undan tashqari "balandlikdagi shahar", "hular shahri" [yaʼni, "hu (ku) qabilasi — elati shahri"] versiyalari ham bor. Qadimiy Xitoy qoʻlyozmalarida Qoʻqon nomi "Guyshan", "Xoʻxan" tarzida ifodalangan.<ref name=":0" />
Qoʻqonning 18-asrgacha boʻlgan siyosiy tarixi haqida maʼlumotlar juda oz. Afsuski, u paytlarda yozma manbalar qoldirishga katta eʼtibor berilmagan. Qoʻqon qadimda
=== 19-asr ===
[[Olimxon]] hukmronligi davrida (1801 — 1810) esa Qoʻqonning siyosiy mavqei kuchaydi. [[Umarxon]] (1810—22) va uning oʻgʻli [[Muhammad Alixon]] (1822—1842) hukmronligi davrida Qoʻqonda fan, madaniyat, adabiyot va sanʼat markaziga aylandi. 1842 yilda [[Buxoro Amirligi|Buxoro amiri]] [[Nasrulla (Buxoro amiri)|Nasrulloxon]] tomonidan bosib olindi. Qoʻqon xonligi podsho qoʻshinlari tomonidan ishgʻol etilib, [[Turkiston general-gubernatorligi]]ga qoʻshib olingach (1876), Qoʻqon yangi tashkil etilgan [[Turkiston general-gubernatorligi]]ning [[Fargʻona viloyati]] maʼmuriy markazi boʻladi. Viloyat markazi [[Fargʻona|Yangi Margʻilon]]ga koʻchirilgandan keyin (1877 yil 27 aprel), [[Fargʻona viloyati (Rossiya imperiyasi)|Fargʻona viloyati]] uyezd shahri, soʻng vodiyning eng yirik shaharlaridan biri boʻldi.
Qoʻqon qadimdan hunarmandchilik markazi boʻlgan. Qoʻqonda misgarlik, zargarlik, oʻymakorlik, qurolsozlik, kulolchilik, qogʻozgarlik, badiiy toʻqi-machilik, doʻppichilik, kashtachilik, temirchilik, koʻpriksozlik kabilar rivoj topgan. Qoʻqon gazmollari Sharqda va Rossiyada mashhur boʻlgan. Ayniqsa, Qoʻqon qogʻozi hunarmandchilikning alohida tarmogʻi sifatida nom qozongan. Rus tabiatshunosi A.P. Fedchenkoning taʼriflashicha (1871 yilda), [[Oʻrta Osiyo]]dagi eng sifatli qogʻoz Qoʻqonda ishlab chiqarilgan. Shahar hayotida savdo muhim oʻrin tutgan va ichki hamda tashqi savdoga boʻlingan. Shahar rus qoʻshinlari tomonidan zabt etilgach, podsho Rossiyasi hukumati bu yerda Rossiya manfaati uchun zarur boʻlgan paxtachilik sanoatini rivojlantirishga ahamiyat berdi. 19-asr oxiri — 20-asr boshlariga kelib shahar va uning atrofida 31 paxta tozalash, 5 yogʻ-moy, 7 pilla quritish va 2 ipak qurti urugʻi zavodlari bunyod etilib, ishchilar soni 3000 kishiga yetgan.
Turkiston Umumrossiya tovar muomalasiga tortilishi natijasida bir qancha shaharlar, jumladan, Qoʻqonda ham mahsulotlar xarid qilish va uni tashish bilan shugʻullanuvchi rus va chet el shirkatlari ("Andreyev shirkati", "Rossiya jamiyati", "Kavkaz va Merkuriy", "Eron savdo-sanoat shirkati", "Sharqiy jamiyat" va boshqalar) tashkil qilingan
=== 20-asr ===
1913 yilda Qoʻqonda 5 mingdan ortiq savdo doʻkoni, 44 karvonsaroy, 20 bozor, 10 bank, kasalxona, tugʻruqxona va 2 dorixona ishlab turgan. Xonlik davrida Qoʻqonda 52 madrasa faoliyat qoʻrsatib, ulardan dastlabkisi "[[Madrasai xishtin]]" (1729) boʻlsa, soʻnggi qurilgani "[[Soʻfiyon]]" (1891) madrasasidir. 20-asr boshida Qoʻqonda 120 ta eski maktab, oʻndan ortiq jadid maktabi, 3 ta rus-tuzem maktabi, temir yoʻl va savdo-tijorat maktablari va boshqa oʻquv mas-kanlari bor edi. 20-asrning boshlarida Qoʻqonda "Sadoi Fargʻona", "Yangi Fargʻona", "Qoʻqon sadosi" gazetalari chop etila boshladi. 1917 yilning kuzida mamlakatdagi qiyin ahvoldan foydalanib, Qoʻqonda "Turkiston muhtoriyati" eʼlon qilindi. Ammo koʻp vaqt oʻtmay bu qonli harakatning markazi Qoʻqon bolsheviklar tomoniga oʻtdi (1918 yil fevral). 1918 yilda Qoʻqonda sovetlar hokimiyati oʻrnatildi.
Ўлкамизнинг шаҳар ва қишлоқларида ХХ аср бошларида аввал “шайтон ўйини”, кейинчалик “ёввойи ўйин” деб ном олган ўйинлар пайдо бўлди. Гарчанд ҳозирги футболга унчалик ўҳшамаса ҳам майдон ва кўчаларни чангитиб ташкил этилан бу ўйин, кенг кулоч ёза бошлаганди. Маҳаллий ёшлар ўша даврларда чор Россиясининг ўлкамизда ҳизмат бурчини ўтаётган ҳарбийлари бўш вақтиларини қандай ўтказишлари билан қизиқар эдилар. Улар кўп вақтларини бу ерлар учун янги бошланган футбол ўйинига бағишлашар эди. Харбий қисмларларга яқин бўлган қишлоқдаги ёш йигитлар “янги” ўйинга катта қизиқиш билдириб, ҳар бир ўйинни завқ билан томоша қилишади. Оҳир оқибат харбийларга тақлид қилиб, ёшлар ўзлари майсали текис майдон топиб, у ерга дарвозалар учун устунлар ўрнатиб, ўзига хос футбол майдони яратишади. Албатда майдон тайёрлаш, чим ёткизиш, устунларни тиклаш қўқонлик йигитлар учун қийин иш эмасди. Энг муҳими футбол ўйнаш учун тўп топиш керак эди. Албатда у вақт дўконларда копток топиш мумкин эмасди, аскарлардан эса фақат катта пулга сотиб олиш мумкин эди. Шундай бўлишига қарамай, удабурон йигитлар, футболга бўлган иштиёқ катталигидан ўзлари копток ясайдилар. Йигитлар орасида турли касбдаги усталар борлиги бу ерда қўл келади. Улардан бири косибликдан хабари борлиги учун, чаримдан тўп тикиб кўради, лекин уни шишириш учун камера топилмайди. Улар тўпнинг ичига турли енгил латта-путталарни жойлаштириб шу тариқа биринчи марта ўзларича тўп ўйнай бошлайдилар. Бироз вакт ўткач бу футболга фидои йигитлар пул бириктириб аскарлардан хақиқий тўпни харид қилиб олишади.
Строка 105 ⟶ 113 :
== Adabiyot ==
* Bobobekov. H.
*Qoʻqon asrlar silsilasida. Qoʻqon. 2004.
* [https://yandex.uz/maps/-/CCGDjZ~g Яндекс карты]{{ref-ru}}
Строка 111 ⟶ 120 :
{{Fargʻona viloyati}}
[[
[[
[[
{{
{{uzgeo-stub}}
| |||