Qoraqalpoq tili: различия между версиями

Содержимое добавлено Содержимое удалено

ВизуальныйВики-текст

Линейный

@@ Строка 20: / Строка 20: @@
 }}
 '''Qoraqalpoq tili''' — [[turkiy tillar]] qatoriga kiradi. Qoraqalpoq tilida gaplashuvchilar soni 400 mingga yaqin.
-[[Qoraqalpogʻiston|Qoraqalpoģiston Respublikasida]] istiqomat qiluvchi qoraqalpoq xalqining ona tilidir. Qoraqalpoq tili — [[Oʻzbekiston|Õzbekiston Respublikasining]] tarkibidagi Qoraqalpoģiston Respublikasining rasmiy tilidir. Bu tõģrisida maxsus qonun chiqarilgan. Qonunda qoraqalpoq tili Qoraqalpoģistonning barcha hududida davlat tili sifatida foydalanishga imkon berilgan.
+[[Qoraqalpogʻiston|Qoraqalpogʻiston Respublikasida]] istiqomat qiluvchi qoraqalpoq xalqining tilidir. Qoraqalpoq tili — [[Oʻzbekiston|Oʻzbekiston Respublikasining]] tarkibidagi Qoraqalpogʻiston Respublikasining rasmiy tilidir. Bu toʻgʻrisida maxsus qonun chiqarilgan. Qonunda qoraqalpoq tili Qoraqalpogʻistonning barcha hududida davlat tili sifatida foydalanishga imkon berilgan.
 [[File:KarakalpakMap.PNG|thumb|left|290px|Õzbekiston hududida qoraqalpoq tilida gaplashuvchilar (qizil)]]
 <!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
-'''Qoraqalpoq tili''' — turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qozoq va nõģay tillari bilan birgalikda qipchoq tillarining qipchoqnõģay guruhchasini tashkil etadi. Qoraqalpoģiston Respublikasining davlat tili (õzbek tili bilan birga). Asosan, Qoraqalpoģistonda, shuningdek, Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyatlari hamda Qozoģiston va Turkmanistonning unga qõshni hududlarida, RF va Afģonistonda tarqalgan. Qoraqalpoq tilida sõzla-shuvchilarning umumiy soni 425 ming kishidan iborat (õtgan asrning 90-yillary õrtalari). Qoraqalpoq tili, asosan, 2 ta: shim.-sharqiy va jan.garbiy lahjalarga bõlinadi; bu lah-jalar fonetik jihatdan õzaro farqlanadi. Adabiy Qoraqalpoq tili 20-asrning 1-yarmida shim.sharqiy lahja asosida shakllangan; ungacha qoraqalpoqlar eski õzbek adabiy tilidan foydalanishgan.
+'''Qoraqalpoq tili''' — turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qozoq va noʻgʻay tillari bilan birgalikda qipchoq tillarining qipchoq-noʻgʻay guruhchasini tashkil etadi. Qoraqalpogʻiston Respublikasining davlat tili (oʻzbek tili bilan birga). Asosan, Qoraqalpogʻistonda, shuningdek, Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyatlari hamda Qozogʻiston va Turkmanistonning unga qoʻshni hududlarida, Rossiya federatsiyasi va Afgʻonistonda tarqalgan. Qoraqalpoq tilida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 425 ming kishidan iborat (oʻtgan asrning 90-yillari oʻrtalari). Qoraqalpoq tili, asosan, 2 ta: shimoli-sharqiy va janubi-gʻarbiy lahjalarga boʻlinadi; bu lahjalar fonetik jihatdan oʻzaro farqlanadi. Adabiy Qoraqalpoq tili 20-asrning 1-yarmida shimoli-sharqiy lahja asosida shakllangan; ungacha qoraqalpoqlar eski oʻzbek adabiy tilidan foydalanishgan.
-Qoraqalpoq tilining õziga xos belgilari: unlilar ohangdoshligi — singarmonizm mavjud, mas, Atlarshmz (otlarimiz). kunler — (kunlar); umumturkiy ch undoshi sh bilan; sh esa s undoshi bilan almashadi, mas, qash (qoch), tas (tosh), bas (bosh). Ayrim sõzlarda ģ undoshi õrnida v; g undoshi õrnida y ishlatiladi, mas, tav (toģ), tiy (teg) va boshqa Qoraqalpoq tilida, boshqa kõpchilik turkny tillarda bõlganidek, umumturkiy sõzlardan tashqari, arab, eroniy, rus tillaridan õzlashgan sõzlar ham ancha-gina.
+Qoraqalpoq tilining oʻziga xos belgilari: unlilar ohangdoshligi — singarmonizm mavjud, masalan, Atlarshmz (otlarimiz). kunler — (kunlar); umumturkiy ch undoshi sh bilan; sh esa s undoshi bilan almashadi, masalan, qash (qoch), tas (tosh), bas (bosh). Ayrim soʻzlarda gʻ undoshi oʻrnida v; g undoshi oʻrnida y ishlatiladi, masalan, tav (togʻ), tiy (teg) va boshqalar. Qoraqalpoq tilida, boshqa koʻpchilik turkny tillarda boʻlganidek, umumturkiy soʻzlardan tashqari, arab, eroniy, rus tillaridan oʻzlashgan soʻzlar ham anchagina.
-Qoraqalpoq tili yozuvi isloh qilingan arab grafikasi asosida 1924 yilda shakllanti-rilgan. 1929—40 yillarda lotin grafikasiga asoslangan qoraqalpoq yozuvi amalda bõlgan bõlsa, 1940 yildan rus grafikasi asosidagi yozuv joriy etilgan. 1999 yildan lotin grafikasi asosidagi yozuvga õtish ishlari amalga oshirilmoqda.
+Qoraqalpoq tili yozuvi isloh qilingan arab grafikasi asosida 1924 yilda shakllantirilgan. 1929—40 yillarda lotin grafikasiga asoslangan qoraqalpoq yozuvi amalda boʻlgan boʻlsa, 1940 yildan kirill grafikasi asosidagi yozuv joriy etilgan. 1999 yildan lotin grafikasi asosidagi yozuvga oʻtish ishlari amalga oshirilmoqda.
 <!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
@@ Строка 76: / Строка 76: @@
 == Adabiyot ==
-* Baskakov N.A.. Karakalpakskiy yaznk, t . 1 - 2 , M . - L . , 19 5 1-52;
+* Baskakov N.A.. Каракалпакский язык, t . 1 - 2 , M . - L . , 1951-52;
 * Berdimuratov Ye., Hazirgi zaman qaraqalpoq tilinip lsksikologiyasm, Nokis, 1968;
-* Baskakov N.A., Vvedeniye v izucheniye tyurskix yazmkov, 2-izd., M.. 1969;
+* Baskakov N.A., Введение в изучение тюркских языков, 2-изд., М.. 1969;
-* Berdimuratov Ye.. Umarov A.. Bekimbetov P., Karakalpakskiy yazj (fonetika, morfologiya, sintaksis), Nukis. 1983.
+* Berdimuratov Ye.. Umarov A.. Bekimbetov P., Каракалпакский язык (фонетика, морфология, синтаксис), Nukis. 1983.
 == Manbalar ==