Qoraqalpoq tili
| Qoraqalpoq tili | |
|---|---|
| Milliy nomi: | -{Qaraqalpaq tili, Қарақалпақ тили}- |
| Mamlakatlar: |  Oʻzbekiston  Qozogʻiston  Rossiya
|
| Mintaqalar: | |
| Rasmiylik holati: |  Qoraqalpog'iston
|
| Soʻzlashuvchilarning umumiy soni: | 412,000 (1993) |
| Tartiblovchi tashkilot: | |
| Oʻrni: | |
| Holati: | |
| Turkumlanishi | |
| Turkum: | Yevroosiyo tillari |
| Oltoy tillari | |
| Alifbosi: | lotin, Kirill |
| Til kodlari | |
| -{ISO 639-1 | }- |
| -{ISO 639-2 | kaa}- |
| -{ISO 639-3 | kaa}- |
| Shuningdek qarang: Loyiha:Tilshunoslik | |
Qoraqalpoq tili — turkiy tillar qatoriga kiradi. Qoraqalpoq tilida gaplashuvchilar soni 400 mingga yaqin. Qoraqalpoģiston Respublikasida istiqomat qiluvchi qoraqalpoq xalqining ona tilidir. Qoraqalpoq tili — Õzbekiston Respublikasining tarkibidagi Qoraqalpoģiston Respublikasining rasmiy tilidir. Bu tõģrisida maxsus qonun chiqarilgan. Qonunda qoraqalpoq tili Qoraqalpoģistonning barcha hududida davlat tili sifatida foydalanishga imkon berilgan.
Qoraqalpoq tili — turkiy tillarning qipchoq guruhiga mansub tillardan; qozoq va nõģay tillari bilan birgalikda qipchoq tillarining qipchoqnõģay guruhchasini tashkil etadi. Qoraqalpoģiston Respublikasining davlat tili (õzbek tili bilan birga). Asosan, Qoraqalpoģistonda, shuningdek, Xorazm, Navoiy, Buxoro viloyatlari hamda Qozoģiston va Turkmanistonning unga qõshni hududlarida, RF va Afģonistonda tarqalgan. Qoraqalpoq tilida sõzla-shuvchilarning umumiy soni 425 ming kishidan iborat (õtgan asrning 90-yillary õrtalari). Qoraqalpoq tili, asosan, 2 ta: shim.-sharqiy va jan.garbiy lahjalarga bõlinadi; bu lah-jalar fonetik jihatdan õzaro farqlanadi. Adabiy Qoraqalpoq tili 20-asrning 1-yarmida shim.sharqiy lahja asosida shakllangan; ungacha qoraqalpoqlar eski õzbek adabiy tilidan foydalanishgan.
Qoraqalpoq tilining õziga xos belgilari: unlilar ohangdoshligi — singarmonizm mavjud, mas, Atlarshmz (otlarimiz). kunler — (kunlar); umumturkiy ch undoshi sh bilan; sh esa s undoshi bilan almashadi, mas, qash (qoch), tas (tosh), bas (bosh). Ayrim sõzlarda ģ undoshi õrnida v; g undoshi õrnida y ishlatiladi, mas, tav (toģ), tiy (teg) va boshqa Qoraqalpoq tilida, boshqa kõpchilik turkny tillarda bõlganidek, umumturkiy sõzlardan tashqari, arab, eroniy, rus tillaridan õzlashgan sõzlar ham ancha-gina.
Qoraqalpoq tili yozuvi isloh qilingan arab grafikasi asosida 1924 yilda shakllanti-rilgan. 1929—40 yillarda lotin grafikasiga asoslangan qoraqalpoq yozuvi amalda bõlgan bõlsa, 1940 yildan rus grafikasi asosidagi yozuv joriy etilgan. 1999 yildan lotin grafikasi asosidagi yozuvga õtish ishlari amalga oshirilmoqda.
Alifbosi
Qoraqalpoqlar asosan Lotin alifbosidan foydalanishadi. Hozirgi qoraqalpoq alifbosi:
| A a | Á á | B b | C c | Ch ch | D d | E e |
| F f | G g | Ģ ģ | H h | I i | Í ı | J j |
| K k | L l | M m | N n | Ń ń | O o | Ó ó |
| P p | Q q | R r | S s | Sh sh | T t | U u |
| Ú ú | V v | W w | X x | Y y | Z z |
Adabiyot
- Baskakov N.A.. Karakalpakskiy yaznk, t . 1 - 2 , M . - L . , 19 5 1-52;
- Berdimuratov Ye., Hazirgi zaman qaraqalpoq tilinip lsksikologiyasm, Nokis, 1968;
- Baskakov N.A., Vvedeniye v izucheniye tyurskix yazmkov, 2-izd., M.. 1969;
- Berdimuratov Ye.. Umarov A.. Bekimbetov P., Karakalpakskiy yazj (fonetika, morfologiya, sintaksis), Nukis. 1983.
Manbalar
- Ethnologue o karakalpakskom yazike(ingl.)
- Anglo — Karakalpakskiy i Russko — Karakalpakskiy onlayn slovari
- Qoraqalpoqcha kirilldan qoraqalpoqcha lotinga oʻgiruvchi
| ||||||||||||||||||||||||||