Oʻzbek yozuvi: различия между версиями
Sf7 uz (обсуждение | вклад) |
Sf7 uz (обсуждение | вклад) м (Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}") |
||
(не показаны 3 промежуточные версии этого же участника) | |||
Строка 1: | Строка 1: | ||
[[ |
[[File:Students in Tashkent 1943.jpg|thumb]] |
||
==Arab yozuvi== |
==Arab yozuvi== |
||
Строка 53: | Строка 53: | ||
==Kiril yozuvi== |
==Kiril yozuvi== |
||
{{main|Oʻzbek kirill alifbosi}} |
{{main|Oʻzbek kirill alifbosi}} |
||
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik. |
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik. |
||
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
||
Строка 101: | Строка 101: | ||
== Lotin yozuvi == |
== Lotin yozuvi == |
||
{{main|Oʻzbek lotin alifbosi}} |
{{main|Oʻzbek lotin alifbosi}} |
||
=== Lotin yozuviga koʻchish === |
=== Lotin yozuviga koʻchish === |
||
20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1993-yilda qaror qilindi. |
|||
Buning natijasida biz ota-bobolarimiz tomonidan yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Sababi dunyoning baʼzi rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlarning salmoqli miqdori shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning katta foizi lotin yozuvida chop etilar ekan. |
|||
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
||
Строка 451: | Строка 453: | ||
{{Oʻzbek tili}} |
{{Oʻzbek tili}} |
||
{{ |
{{ЎзМЭ}} |
||
[[ |
[[Category:Oʻzbekiston]] |
Текущая версия от 23:26, 5 июля 2021
Arab yozuvi[править | править код]
- Asosiy maqola: Eski oʻzbek yozuvi.
Oʻzbekistonda arablar istilosidan to 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuvini oʻzgartirish boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning va savodsizligimizning sababchisi ekanligi tan olindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi.
Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Yanalif[править | править код]
- Asosiy maqola: Yanalif.
1929-yildan boshlab arab yozuvidan yangi lotin vozuviga (yanalif) o‘tilgan. U 1940-yilgacha ishlatilgan.
A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | Ə ə | F f |
G g | Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m |
N n | N̡ ᶇ | O o | Ө ө | P p | Q q | R r | S s |
Ş ş | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
' |
Kiril yozuvi[править | править код]
- Asosiy maqola: Oʻzbek kirill alifbosi.
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.
А а | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё | Ж ж |
З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н | О о |
П п | Р р | С с | Т т | У у | Ф ф | Х х | Ц ц |
Ч ч | Ш ш | Ъ ъ | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я | Ў ў |
Қ қ | Ғ ғ | Ҳ ҳ |
1940 yildan 1991 yilgacha oʻrta hisob bilan oʻzbek tilida 50 ming nomda 50 million nusxada kitoblar chop etilganini (bunga shu yillari nashr etilgan jurnal, gazetalar kirmaydi) hisobga olsak, biz yana lotin yozuviga oʻtishda qanchadan-qancha adabiyotdan yiroqlashishimiz mumkinligi ayon boʻladi.
Lotin yozuvi[править | править код]
- Asosiy maqola: Oʻzbek lotin alifbosi.
Lotin yozuviga koʻchish[править | править код]
20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1993-yilda qaror qilindi.
Buning natijasida biz ota-bobolarimiz tomonidan yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Sababi dunyoning baʼzi rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlarning salmoqli miqdori shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning katta foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.
A a | B b | D d | E e | F f | G g | H h | I i |
J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p | Q q |
R r | S s | T t | U u | V v | X x | Y y | Z z |
Oʻ oʻ | Gʻ gʻ | Sh sh | Ch ch | ng | ʼ |
Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
Alifbolardagi mosliklar[править | править код]
|
Oʻ
Qoidalar[править | править код]
Ts (Ц) harfi[править | править код]
- Soʻz boshida yoki soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin S yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida unli tovushdan keyin Ts yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
цирк | sirk | cirk, tsirk | ||
цех | sex | cex, tsex | ||
реакция | reaksiya | reakciya, reaktsiya | ||
акционер | aksioner | akciober, aktsioner | ||
федерация | federatsiya | federaciya, federasiya | ||
функция | funksiya | funktsiya, funkciya |
Ye (Е) harfi[править | править код]
- Soʻz boshida yoki soʻz urtasida unli tovushdan keyin Ye yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin E yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
енгил | yengil | engil | ||
етти | yetti | etti | ||
Низоев | Nizoyev | Nizoev | ||
қаерда | qayerda | qaerda |
Qattiq X va yumshoq H harflari[править | править код]
- Kirill Ҳ harfi lotincha H yoziladi.
- Kirill X harfi lotincha X yoziladi.
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
дорихона | dorixona | dorihona, dorikhona | ||
жаҳон | jahon | jaxon, jakhon |
Istisnolar[править | править код]
Ya (Я) harfi[править | править код]
- Сентябр soʻzi lotincha sentabr yoziladi.
- Октябр soʻzi lotincha oktabr yoziladi.
Bosh harflar[править | править код]
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
БАРЧАМИЗНИ | BARCHAMIZNI | BARChAMIZNI | ||
ЧИҚИШ | CHIQISH | ChIQISh | ||
Шаҳар | Shahar | SHahar |
Abbreviaturalar[править | править код]
Kiril | Lotincha toʻgʻri | Lotincha notoʻgʻri | ||
МЧЖ | MCHJ[1] | MChJ, MCJ | ||
ЕВБ | YVB | YEVB, YeVB, EVB |
Manbalar[править | править код]
- ↑ Oʻzbek tilining imlo lugʻati. Toshkent, 1995. 25-b.
|
Ушбу мақолани ёзишда Ўзбекистон миллий энциклопедияси (2000-2005) маълумотларидан фойдаланилган. |