Oʻzbek yozuvi: различия между версиями

Материал из УзЭнц
Содержимое добавлено Содержимое удалено
ВизуальныйВики-текст
м (1 revision imported: Oʻzbekiston)
м (Text replacement - "{{OʻzME}}" to "{{ЎзМЭ}}")
 
(не показано 5 промежуточных версий этого же участника)
Строка 1: Строка 1:
[[Fayl:Students in Tashkent 1943.jpg|thumb]]
[[File:Students in Tashkent 1943.jpg|thumb]]


==Arab yozuvi==
==Arab yozuvi==
{{main|Eski oʻzbek yozuvi}}
{{main|Eski oʻzbek yozuvi}}
Oʻzbekistonda 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuviga keng hujum boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning, savodsizligimizning, dindorligimizning sababchisi deb eʼlon qilindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi va biz oʻzbek xalqining asrlar davomida yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik.
Oʻzbekistonda arablar istilosidan to 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuvini oʻzgartirish boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning va savodsizligimizning sababchisi ekanligi tan olindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi.


Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Строка 53: Строка 53:
==Kiril yozuvi==
==Kiril yozuvi==
{{main|Oʻzbek kirill alifbosi}}
{{main|Oʻzbek kirill alifbosi}}
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.


{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Строка 101: Строка 101:
== Lotin yozuvi ==
== Lotin yozuvi ==
{{main|Oʻzbek lotin alifbosi}}
{{main|Oʻzbek lotin alifbosi}}
⚫
===Lotin yozuviga koʻchish===


⚫
=== Lotin yozuviga koʻchish ===
⚫
Lekin dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlar shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning 80 foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.
20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1993-yilda qaror qilindi.

⚫
Buning natijasida biz ota-bobolarimiz tomonidan yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Sababi dunyoning baʼzi rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlarning salmoqli miqdori shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning katta foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.


{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Строка 144: Строка 146:
|}
|}


Demak, Oʻzbekistonni dunyoning rivojlangan mamlakatlari qatoriga qoʻshilishi uchun lotin yozuviga oʻtish maqsadga muvofiqdir. Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va 2005 yilda tugallanishi koʻzda tutilgan.
Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.


=== Alifbolardagi mosliklar ===
=== Alifbolardagi mosliklar ===
Строка 451: Строка 453:
{{Oʻzbek tili}}
{{Oʻzbek tili}}


{{OʻzME}}
{{ЎзМЭ}}


[[Turkum:Oʻzbekiston]]
[[Category:Oʻzbekiston]]

Текущая версия от 23:26, 5 июля 2021

Файл:Students in Tashkent 1943.jpg

Arab yozuvi[править | править код]

Asosiy maqola: Eski oʻzbek yozuvi.

Oʻzbekistonda arablar istilosidan to 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuvini oʻzgartirish boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning va savodsizligimizning sababchisi ekanligi tan olindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi.

Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ

Yanalif[править | править код]

Asosiy maqola: Yanalif.

1929-yildan boshlab arab yozuvidan yangi lotin vozuviga (yanalif) o‘tilgan. U 1940-yilgacha ishlatilgan.

A a B b C c Ç ç D d E e Ə ə F f
G g Ƣ ƣ H h I i J j K k L l M m
N n N̡ ᶇ O o Ө ө P p Q q R r S s
Ş ş T t U u V v X x Y y Z z Ƶ ƶ
'

Kiril yozuvi[править | править код]

Asosiy maqola: Oʻzbek kirill alifbosi.

1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.

А а Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж
З з И и Й й К к Л л М м Н н О о
П п Р р С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц
Ч ч Ш ш Ъ ъ Ь ь Э э Ю ю Я я Ў ў
Қ қ Ғ ғ Ҳ ҳ

1940 yildan 1991 yilgacha oʻrta hisob bilan oʻzbek tilida 50 ming nomda 50 million nusxada kitoblar chop etilganini (bunga shu yillari nashr etilgan jurnal, gazetalar kirmaydi) hisobga olsak, biz yana lotin yozuviga oʻtishda qanchadan-qancha adabiyotdan yiroqlashishimiz mumkinligi ayon boʻladi.

Lotin yozuvi[править | править код]

Asosiy maqola: Oʻzbek lotin alifbosi.

Lotin yozuviga koʻchish[править | править код]

20-asr 90-yillari boshidagi siyosiy vaziyatdan kelib chiqib (asosan Turkiya qoʻllab-quvvatlashi bilan) lotin yozuviga koʻchish haqida 1993-yilda qaror qilindi.

Buning natijasida biz ota-bobolarimiz tomonidan yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik. Sababi dunyoning baʼzi rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlarning salmoqli miqdori shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning katta foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.

A a B b D d E e F f G g H h I i
J j K k L l M m N n O o P p Q q
R r S s T t U u V v X x Y y Z z
Oʻ oʻ Gʻ gʻ Sh sh Ch ch ng ʼ

Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.

Alifbolardagi mosliklar[править | править код]

Kiril

Lotin

Kiril

Lotin

А а A a С с S s
Б б B b Т т T t
В в V v У у U u
Г г G g Ф ф F f
Д д D d Х х X x (qoida)
Е е E e ~ Ye ye (qoida) Ц ц S s ~ Ts ts (qoida)
Ё ё Yo yo Ч ч Ch ch
Ж ж J j Ш ш Sh sh
З з Z z ъ ʼ - tutuq belgisi (ajratish belgisi)
И и I i ь
Й й Y y Э э E e
К к K k Ю ю Yu yu
Л л L l Я я Ya ya (istisno)
М м M m Ў ў Oʻ oʻ
Н н N n Қ қ Q q
О о O o Ғ ғ Gʻ gʻ
П п P p Ҳ ҳ H h (qoida)

Oʻ

Qoidalar[править | править код]

Ts (Ц) harfi[править | править код]

Soʻz boshida yoki soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin S yoziladi.
Lekin soʻz oʻrtasida unli tovushdan keyin Ts yoziladi.
Misol uchun
Kiril Lotincha toʻgʻri Lotincha notoʻgʻri
цирк sirk cirk, tsirk
цех sex cex, tsex
реакция reaksiya reakciya, reaktsiya
акционер aksioner akciober, aktsioner
федерация federatsiya federaciya, federasiya
функция funksiya funktsiya, funkciya

Ye (Е) harfi[править | править код]

Soʻz boshida yoki soʻz urtasida unli tovushdan keyin Ye yoziladi.
Lekin soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin E yoziladi.
Misol uchun
Kiril Lotincha toʻgʻri Lotincha notoʻgʻri
енгил yengil engil
етти yetti etti
Низоев Nizoyev Nizoev
қаерда qayerda qaerda

Qattiq X va yumshoq H harflari[править | править код]

Kirill Ҳ harfi lotincha H yoziladi.
Kirill X harfi lotincha X yoziladi.
Misol uchun
Kiril Lotincha toʻgʻri Lotincha notoʻgʻri
дорихона dorixona dorihona, dorikhona
жаҳон jahon jaxon, jakhon

Istisnolar[править | править код]

Ya (Я) harfi[править | править код]

Сентябр soʻzi lotincha sentabr yoziladi.
Октябр soʻzi lotincha oktabr yoziladi.

Bosh harflar[править | править код]

Misol uchun
Kiril Lotincha toʻgʻri Lotincha notoʻgʻri
БАРЧАМИЗНИ BARCHAMIZNI BARChAMIZNI
ЧИҚИШ CHIQISH ChIQISh
Шаҳар Shahar SHahar

Abbreviaturalar[править | править код]

Misol uchun
Kiril Lotincha toʻgʻri Lotincha notoʻgʻri
МЧЖ MCHJ[1] MChJ, MCJ
ЕВБ YVB YEVB, YeVB, EVB

Manbalar[править | править код]

  1. ↑ Oʻzbek tilining imlo lugʻati. Toshkent, 1995. 25-b.


Oʻzbek tili lahja va shevalari
Qarluq lahjasi
Qipchoq lahjasi
Oʻgʻuz lahjasi
Yozuv



Источник — https://enc.for.uz/wiki/Oʻzbek_yozuvi?oldid=13830